Sáp nhập, giải thể một số cơ sở giáo dục đại học để nâng chuẩn hệ thống giáo dục

Áp lực đổi mới từ thực tiễn

Khoa học, công nghệ và tri thức phát triển nhanh chóng khiến xã hội đặt ra yêu cầu ngày càng cao về nguồn nhân lực chất lượng cao, có khả năng thích ứng linh hoạt. Tuy nhiên, hệ thống giáo dục đại học ở một số địa phương vẫn tồn tại các trường có quy mô nhỏ, chất lượng đào tạo chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn, cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên còn hạn chế. Điều này dẫn tới tình trạng manh mún, phân tán và hiệu quả thấp. Trước thực tế đó, Chính phủ và Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) đã có kế hoạch tái cấu trúc hệ thống: sắp xếp, sáp nhập hoặc giải thể các cơ sở không đạt chuẩn, đồng thời chuyển một số trường về địa phương quản lý, hợp nhất viện nghiên cứu với đại học. Những chủ trương này đang hướng tới một hệ thống đại học được chuẩn hoá, vận hành hiệu quả hơn, đóng góp thiết thực cho phát triển nguồn nhân lực quốc gia.

Phát biểu tại Hội nghị giáo dục đại học năm 2025 vừa qua, Bộ trưởng Bộ GDĐT Nguyễn Kim Sơn nhấn mạnh, ngành Giáo dục đang đứng trước nhiều vấn đề ngổn ngang, nhiều thay đổi, trong đó có việc chuẩn bị cho một cuộc đại sắp xếp lại các cơ sở giáo dục trong thời gian tới. Về việc các cơ sở giáo dục sẽ phải sắp xếp như thế nào để giảm đầu mối, Bộ trưởng cho biết, với các trường ngoài công lập sẽ tự giải quyết, các cơ sở giáo dục khối công an, quân đội sẽ theo ngành dọc quản lý của bộ, ngành mình. Trừ đi các số này, hiện còn tổng cộng khoảng 140 trường đại học công lập. Đặc biệt, các trường gần nhau về lĩnh vực sẽ nhập vào để khắc phục tình trạng manh mún nhỏ lẻ và không phát triển được.

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn, Thứ trưởng Nguyễn Văn Phúc, Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học Nguyễn Tiến Thảo chủ trì thảo luận tại hội nghị (Nguồn: Bộ GDĐT)

Cùng với đó, Thông tư số 01/2024/TT-BGDĐT của Bộ GDĐT đã đưa ra quy định về chuẩn cơ sở giáo dục đại học. Theo đó, 6 tiêu chuẩn để bảo đảm chất lượng và hoạt động của một trường đại học gồm: Tổ chức và quản trị, giảng viên, điều kiện dạy và học, tài chính, tuyển sinh và đào tạo, nghiên cứu và đổi mới sáng tạo. Như vậy, nguyên nhân của việc một trường chưa đáp ứng được chuẩn này đến từ nhiều phía, tiêu chuẩn chất lượng tăng nhưng nhiều trường không đáp ứng được về đội ngũ giảng viên, cơ sở vật chất; mô hình quản lý phân mảnh, chồng chéo giữa bộ ngành và địa phương; viện nghiên cứu và trường đại học thiếu liên kết, hoạt động rời rạc.

Hành lang pháp lý và quy trình thực hiện

Chính phủ đã có những chỉ đạo cụ thể để thực hiện chủ trương này. Chỉ thị 26/CT-TTg ngày 15/9/2025 yêu cầu Bộ GDĐT phối hợp với các bộ ngành triển khai sắp xếp, tái cấu trúc các cơ sở giáo dục đại học; sáp nhập, giải thể các cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp không đạt chuẩn. Nghị định 125/2024/NĐ-CP cũng đã quy định rõ ràng hồ sơ, thủ tục sáp nhập, chia tách, giải thể trường đại học và phân hiệu. Theo đó, sáp nhập không chỉ là việc hợp nhất tên gọi mà cần có đề án chi tiết, ý kiến đồng thuận của các bên liên quan, sự thẩm định của cơ quan quản lý. Quyết định cuối cùng thuộc thẩm quyền của Thủ tướng Chính phủ và được công bố công khai. Với giải thể, trường sẽ bị chấm dứt hoạt động nếu vi phạm nghiêm trọng luật giáo dục đại học, không khắc phục được nguyên nhân đình chỉ hoặc mục tiêu thành lập không còn phù hợp.

Tuy nhiên, trên thực tế, quá trình này vẫn tồn tại nhiều thách thức. Tiến hành giải thể, sáp nhập nhưng vẫn cần đảm bảo quyền lợi của sinh viên, giảng viên, không làm gián đoạn học tập và công tác. Sự khác biệt về chất lượng và văn hoá tổ chức giữa các trường cũng tạo nên thách thức không nhỏ. Nếu không có kế hoạch chuyển tiếp hợp lý, việc sắp xếp quá nhanh sẽ gây xáo trộn, làm mất đi nguồn lực con người và tạo áp lực cho xã hội. Ngược lại, nếu tiến hành chậm, hệ thống sẽ tiếp tục trì trệ và kém hiệu quả. Đây là bài toán khó cần lời giải cân bằng.

Việc sáp nhập và giải thể các cơ sở giáo dục đại học không đạt chuẩn cần được nhìn nhận là quá trình tái cấu trúc toàn diện. Mục tiêu là tạo nên một hệ thống đại học tinh gọn, mạnh mẽ, đạt chuẩn quốc tế và phục vụ thiết thực cho phát triển kinh tế - xã hội. Điều quan trọng là cần có chiến lược phân loại rõ ràng: những trường không còn khả năng tồn tại thì giải thể; những trường nhỏ nhưng có tiềm năng cần sáp nhập vào các đại học lớn để tận dụng nguồn lực; những trường trọng điểm phải được giữ lại và đầu tư để trở thành hạt nhân phát triển. Lộ trình chuyển tiếp cần được thiết kế kỹ lưỡng, bảo đảm sinh viên không chịu ảnh hưởng, giảng viên được hỗ trợ tái bố trí công việc.

Sáp nhập và giải thể nếu được thực hiện bài bản sẽ mở ra cơ hội lớn để hình thành các trung tâm đại học mạnh, có tầm vóc khu vực, đủ sức cạnh tranh quốc tế. Đây là bước đi tất yếu và đúng đắn để giáo dục đại học Việt Nam vươn lên trong giai đoạn mới.

Hà Giang

Tài liệu tham khảo:

Chính phủ (2024). Nghị định 125/2024/NĐ-CP Quy định về điều kiện đầu tư và hoạt động trong lĩnh vực giáo dục. https://vanban.chinhphu.vn/?pageid=27160&docid=211391

Chính phủ (2025). Chỉ thị số 26/CP-TTg về việc tăng cường các điều kiện bảo đảm chất lượng thực hiện hiệu quả nhiệm vụ năm học 2025-2026. https://datafiles.chinhphu.vn/cpp/files/vbpq/2025/9/26-ct.signed.pdf