Hướng nghiệp cho học sinh phổ thông: Giải pháp giảm lãng phí nguyện vọng và nâng cao chất lượng nhân lực

Ảnh minh hoạ (Nguồn: Vinschool)

Bùng nổ nguyện vọng tuyển sinh đại học

Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT), năm 2025 có khoảng 850.000 thí sinh tham gia xét tuyển đại học nhưng số nguyện vọng đăng ký lên tới 7,6 triệu. Như vậy, trung bình mỗi thí sinh sẽ đăng ký gần 9 nguyện vọng. Đây là con số kỷ lục chưa từng có. Tuy nhiên, nhiều nguyện vọng trong đó là “nguyện vọng ảo”, nghĩa là đăng ký chống trượt hoặc đăng ký theo trào lưu, khiến các trường đại học gặp khó khăn trong việc dự báo số lượng thí sinh nhập học, còn thí sinh dễ rơi vào tình trạng bối rối, thiếu quyết đoán.

Trước thực trạng này, Bộ GDĐT đang đưa ra đề xuất giới hạn số lượng nguyện vọng đăng ký xét tuyển từ năm 2026 với ba phương án: giữ nguyên như hiện nay, giới hạn 5 nguyện vọng, hoặc giới hạn 10 nguyện vọng. Mục tiêu là muốn thí sinh cân nhắc kỹ lưỡng trước khi đăng ký, giảm áp lực dữ liệu cho hệ thống lọc ảo, đồng thời giúp các trường đại học dự báo chỉ tiêu sát hơn. Song song với đó, Bộ cũng đề xuất bỏ phương thức xét tuyển học bạ - vốn chiếm 42% trong kỳ tuyển sinh 2025, nhằm nâng cao tính thực chất, hạn chế tình trạng thiếu công bằng trong đánh giá. Đây là những thay đổi quan trọng, có tác động mạnh mẽ đến việc lựa chọn ngành nghề của thí sinh trong những năm tới.

Nâng cao công tác hướng nghiệp

Trong bối cảnh tuyển sinh nhiều thay đổi, hướng nghiệp càng trở thành yêu cầu cấp thiết. Hướng nghiệp không chỉ là chọn ngành học mà cần xét theo một quá trình: khám phá bản thân, đánh giá năng lực, tìm hiểu nghề nghiệp, kết nối với nhu cầu xã hội và xây dựng lộ trình dài hạn.

Ở nhiều quốc gia, hướng nghiệp được triển khai từ tiểu học, tích hợp xuyên suốt trong chương trình phổ thông. Trong khi đó, tại Việt Nam, hoạt động này mới dừng lại ở một số tiết học lồng ghép, hoặc buổi tư vấn, chưa đủ chiều sâu để học sinh tự tin lựa chọn. Hệ quả dễ thấy nhất là nhiều học sinh phải chuyển ngành, bỏ học giữa chừng hoặc làm trái ngành, trái nghề. Điều này gây hao tốn nguồn lực đào tạo và suy giảm chất lượng nhân lực quốc gia.

Hướng nghiệp cho học sinh phổ thông không chỉ dừng lại ở việc giới thiệu một số ngành nghề, mà cần được đổi mới theo hướng bài bản, thực chất và gắn chặt với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Điều này đặt ra yêu cầu cần đưa hướng nghiệp thành chương trình chính khoá với thời lượng định kỳ, giáo trình rõ ràng để học sinh từng bước định hình kế hoạch nghề nghiệp tương lai. Đồng thời, hình thức tư vấn cũng cần đa dạng qua các ngày hội nghề nghiệp, tham quan doanh nghiệp, toạ đàm với chuyên gia giúp học sinh tiếp xúc thực tiễn. Công nghệ số cũng có thể trở thành công cụ hữu hiệu, thông qua các nền tảng đánh giá năng lực - sở thích - xu hướng nghề nghiệp, hỗ trợ học sinh chọn ngành sát hơn với bản thân. Sự phối hợp chặt chẽ giữa “ba nhà” Nhà trường - Doanh nghiệp - Nhà nước cũng là yếu tố then chốt để cung cấp thông tin, định hướng và bảo đảm gắn kết đào tạo với thị trường lao động.

Một nền giáo dục hiện đại không chỉ dừng ở việc truyền đạt kiến thức, mà cần trạng bị cho học sinh khả năng lựa chọn ngành nghề phù hợp, từ đó góp phần xây dựng nguồn nhân lực chất lượng. Học sinh cần hiểu rõ mình là ai, xã hội cần gì để biết đâu là con đường phù hợp. Đặt trong bối cảnh mới, sự kết hợp giữa những chính sách tuyển sinh minh bạch và hợp lý với công tác hướng nghiệp thực chất, sớm và thường xuyên sẽ là chìa khoá để giải quyết tình trạng lãng phí nguyện vọng và đào tạo lệch nhu cầu. Đây cũng là điều kiện tiên quyết để Việt Nam xây dựng một thế hệ trẻ năng động, tự tin và phù hợp với sự vận động nhanh chóng của thị trường lao động trong kỷ nguyên số.

Hà Giang