Sách giáo khoa đứng trước yêu cầu thống nhất và tiến tới miễn phí cho học sinh

Từ “một chương trình, nhiều bộ sách” 

Câu chuyện sách giáo khoa ở Việt Nam những năm qua luôn gắn với những chuyển biến lớn của ngành Giáo dục. Khi Quốc hội thông qua Nghị quyết 88/2014/QH13 về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông, lần đầu tiên Việt Nam chủ trương thực hiện “một chương trình, nhiều bộ sách”, tiến tới xã hội hoá biên soạn sách giáo khoa, chấm dứt độc quyền xuất bản. Điều này cũng phù hợp với định hướng xây dựng nền giáo dục mở, đa dạng hoá tài liệu học tập trong Nghị quyết 29 của Ban Chấp hành Trung ương về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Chủ trương này nhằm tạo ra sự cạnh tranh lành mạnh, nâng cao chất lượng học liệu, phù hợp với xu thế giáo dục mở trên thế giới.

Bộ Giáo dục và Đào tạo được giao tổ chức biên soạn một bộ sách giáo khoa, sử dụng nguồn vốn vay của Ngân hàng Thế giới. Tuy nhiên, sau thời gian triển khai, bộ sách này vẫn chưa hoàn thành, vì nhiều lý do liên quan đến tiến độ, nhân lực, cơ chế. Quốc hội sau đó cho phép điều chỉnh: nếu mỗi môn học đã có ít nhất một bộ sách giáo khoa được thẩm định, phê duyệt thì không dùng ngân sách để biên soạn thêm. Điều này dẫn đến thực tế như hiện nay, học sinh Việt Nam sử dụng nhiều bộ sách giáo khoa khác nhau tuỳ địa phương, trường học.

Chính sách “một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa” có những thành công bước đầu khi tạo được sự phong phú trong tài liệu học tập, phá thế độc quyền kéo dài. Tuy nhiên, đi kèm với đó là một số bất cập: giá sách giáo khoa cao, sự khác biệt trong lựa chọn khiến phụ huynh, giáo viên băn khoăn, khó có sự đồng bộ trên phạm vi toàn quốc.

Đến yêu cầu thống nhất theo chính sách mới

Bộ Chính trị vừa ban hành Nghị quyết số 71-NQ/TW về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, trong đó nêu rõ: phải rà soát, đánh giá việc triển khai thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông, bảo đảm cung cấp một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc, phấn đấu tới năm 2030 cung cấp miễn phí sách giáo khoa cho tất cả học sinh. Đây là bước điều chỉnh lớn, cho thấy sự cần thiết phải có một bộ sách giáo khoa chung, đảm bảo công bằng cho học sinh, tạo sự thống nhất trong hệ thống giáo dục quốc gia.

Cùng với đó, Nghị quyêt 71-NQ/TW đặt mục tiêu đến năm 2030, mọi học sinh đều được cung cấp miễn phí sách giáo khoa. Nếu thực hiện thành công, chính sách này sẽ góp phần giảm gánh nặng chi phí cho nhiều gia đình, đặc biệt là những đối tượng yếu thế. Như vậy, sau nhiều năm thử nghiệm “một chương trình, nhiều bộ sách”, Việt Nam đang đứng trước một giai đoạn mới: xây dựng một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc, đồng thời tiến tới miễn phí sách giáo khoa.

Tại Hội nghị tổng kết năm học 2024-2025, triển khai nhiệm vụ năm học 2025-2026, bàn về vấn đề sách giáo khoa, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh: “Kinh doanh cần có lãi, nhưng không được tìm mọi cách để kiếm lời”. Nhiều năm qua, sách giáo khoa luôn nằm trong nhóm bán chạy nhất, song cũng là sản phẩm có vỏng đời ngắn, gây tốn kém. Bên cạnh sách giáo khoa, các loại sách tham khảo, vở bài tập đi kèm khiến khoản chi cho sách giáo khoa và tài liệu liên quan trong năm học mới tăng lên đáng kể. Bởi vậy, sách giáo khoa không chỉ cần đảm bảo về chuyên môn, mà còn cần gắn với câu chuyện đạo đức, gắn với trách nhiệm của Nhà nước trong đảm bảo quyền học tập của công dân, với trách nhiệm xã hội của các nhà xuất bản, tác giả và sự công bằng giữa các nhóm học sinh. Sách giáo khoa cần được biên soạn với mục đích giáo dục, không chỉ vì lợi nhuận.

Việc sử dụng nhiều bộ sách giáo khoa tạo sự đa dạng, nhưng trong điều kiện quản lý hiện nay, sự đa dạng này có thể gây phân tán nguồn lực, thiếu sự đồng bộ trong giảng dạy và kiểm tra, đánh giá, ngoài ra không chỉ gây tốn kém về tài chính mà còn cả về nhân lực. Trong khi đó, một bộ sách giáo khoa thống nhất giúp giảm gánh nặng chi phí, bảo đảm tính công bằng trong tiếp cận tri thức. Điều quan trọng là sách giáo khoa không “đóng khung” mà vẫn có thể bổ sung các tài liệu tham khảo, học liệu mở, đảm bảo tính thống nhất và tính đa dạng.

Tuy nhiên, để xây dựng một bộ sách giáo khoa thống nhất là một nhiệm vụ khó, cần sự tham gia của nhiều nhà khoa học, nhà giáo uy tín, đồng thời quy trình thẩm định cần chặt chẽ, có cơ chế để sách giáo khoa vừa đảm bảo chất lượng, vừa gần gũi với học sinh. Sách giáo khoa cần được nhìn nhận như một minh chứng cho trách nhiệm, tính nhân văn trong giáo dục, để đảm bảo mọi học sinh đều có cơ hội bình đẳng trong học tập.

Hà Giang

Tài liệu tham khảo

Bộ Chính trị (2025). Nghị quyết số 71-NQ/TW về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. https://xaydungchinhsach.chinhphu.vn/toan-van-nghi-quyet-so-71-nq-tw-cua-bo-chinh-tri-ve-dot-pha-phat-trien-giao-duc-va-dao-tao-119250828110759964.htm