Tác động của ChatGPT đến kết quả học tập và kỹ năng nhận thức của học sinh trung học

AI và ChatGPT trong giáo dục: Từ lý thuyết đến thực tiễn

Trí tuệ nhân tạo (AI) là công nghệ mô phỏng khả năng học hỏi, xử lý thông tin và đưa ra phản hồi gần như tức thì – những năng lực làm thay đổi cách thức tổ chức dạy học trong môi trường hiện đại. Trong giáo dục, AI được kỳ vọng thúc đẩy cá nhân hóa, tăng tính tương tác và cải thiện hiệu quả giảng dạy (Adnani & Haounani, 2024).  (Adnani & Haounani, 2024).

Trong số các công cụ AI hiện nay, ChatGPT nổi bật nhờ khả năng tạo phản hồi ngữ cảnh, hỗ trợ học tập linh hoạt, giúp đơn giản hóa kiến thức phức tạp và cung cấp gợi ý học tập kịp thời. Đối với giáo viên, ChatGPT là công cụ hỗ trợ thiết kế và tổ chức dạy học, từ việc gợi ý ý tưởng, đơn giản hóa khái niệm phức tạp cho đến xây dựng hoạt động học tập linh hoạt. Ngoài ra, công cụ này còn góp phần phát triển các kỹ năng cốt lõi cho học sinh như tư duy phản biện, giải quyết vấn đề và học tập hợp tác thông qua môi trường tương tác. ChatGPT cũng có thể định hướng người học đến những tài liệu bổ sung như sách hoặc khóa học trực tuyến, từ đó mở rộng hiểu biết về chủ đề. Các nghiên cứu cho thấy học sinh sử dụng ChatGPT thường tham gia tích cực hơn vào hoạt động nhóm và có những tương tác ý nghĩa với bạn bè. Công cụ này không chỉ hỗ trợ sư phạm hiệu quả trong việc giải quyết vấn đề, mà còn thúc đẩy đối thoại hợp tác và góp phần xây dựng tri thức tập thể.

Tuy vậy, nhiều nghiên cứu cũng nhấn mạnh rằng việc tích hợp AI vào giáo dục hiện mới ở giai đoạn đầu, tiềm năng chưa được khai thác hết. Để AI thực sự phát huy vai trò trong tổ chức dạy học, cần có sự đầu tư đồng bộ về hạ tầng công nghệ, chương trình đào tạo giáo viên, cùng với các quy định và định hướng sử dụng có trách nhiệm. Chỉ khi đó, AI mới trở thành công cụ hỗ trợ hiệu quả cho cả giáo viên và học sinh trong hành trình đổi mới giáo dục.

Nghiên cứu của Baroud và cộng sự  (2025) tại một trường trung học ở Maroc cho thấy học sinh sử dụng ChatGPT trong môn Di truyền học đạt kết quả cao hơn nhóm học theo phương pháp truyền thống. Nhóm thực nghiệm (EG) sử dụng ChatGPT đạt điểm số cao hơn đáng kể trong bài kiểm tra sau so với nhóm đối chứng (CG) học theo phương pháp truyền thống. Trong môi trường học tập dựa trên ChatGPT, học sinh chủ động xây dựng kiến thức, qua đó phát triển các kỹ năng nhận thức bậc cao. Những kết quả này phù hợp với Qureshi (2023), người khẳng định rằng ChatGPT giúp tăng cường sự tham gia của sinh viên trong đối thoại ảo, cung cấp phản hồi nhanh và hướng dẫn, từ đó thúc đẩy tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề.

Nhiều nghiên cứu gần đây đã chỉ ra những ý nghĩa quan trọng của việc ứng dụng AI trong dạy học, đặc biệt là đối với sự phát triển khả năng nhận thức của học sinh. Eden (2024) khẳng định rằng việc tích hợp AI, tiêu biểu là ChatGPT (trong trường hợp giảng dạy môn Sinh học) mang lại giải pháp hứa hẹn nhờ khả năng tính đến sự khác biệt cá nhân, tốc độ học tập, đồng thời tạo điều kiện phản hồi kịp thời và thúc đẩy sự tham gia tích cực của học sinh. Quan điểm này được củng cố bởi Tiwari (2023), người cho rằng cách tiếp cận dựa trên AI giúp xem xét đầy đủ điều kiện tiên quyết, năng lực và sở thích học tập của từng học sinh, từ đó nâng cao khả năng đạt kết quả tích cực sau mỗi khóa học.

Ở góc độ tổ chức hoạt động dạy học, ChatGPT còn mang lại sự hỗ trợ thiết thực cho giáo viên. Công cụ này có thể xử lý nhiều chủ đề khác nhau trong môn sinh học, từ đó tạo điều kiện xây dựng trải nghiệm học tập phù hợp với nhu cầu cá nhân của học sinh. Jmoula (2023) nhấn mạnh rằng việc ứng dụng ChatGPT giúp giảm tải nội dung, đa dạng hóa phương pháp giảng dạy và nâng cao tính tương tác trong lớp học. Nhờ vậy, nhiều thời gian hơn được dành cho các hoạt động rèn luyện kỹ năng nhận thức bậc cao, đặc biệt là tư duy phản biện và năng lực giải quyết vấn đề - những yếu tố quan trọng để học sinh trở thành công dân tích cực trong xã hội hiện đại.

Một lợi ích đáng chú ý khác là khả năng cá nhân hóa trong quá trình học tập. ChatGPT có thể phân tích câu hỏi và yêu cầu của học sinh để đưa ra phản hồi phù hợp với trình độ, đồng thời tạo ra nội dung cá nhân hóa như bài tập, khái niệm bổ sung, nhắc nhở quy tắc ngữ pháp hoặc gợi ý tài liệu tham khảo. Học sinh gặp khó khăn sẽ được cung cấp tài nguyên hỗ trợ, trong khi học sinh có năng lực cao hơn sẽ được giao các nhiệm vụ thách thức hơn. Theo Alarabi và cộng sự (2024), cách tiếp cận này không chỉ đáp ứng nhu cầu học tập đa dạng mà còn góp phần thúc đẩy giáo dục bao trùm, đảm bảo mọi học sinh đều có cơ hội phát triển.

Xét trên phương diện thực tiễn, các nghiên cứu cũng ghi nhận nhiều lợi ích rõ rệt từ việc sử dụng ChatGPT trong học tập. Công cụ này cung cấp lời giải thích dễ hiểu và cá nhân hóa, phản hồi tức thì, các dạng bài tập tương tác, đồng thời hỗ trợ học sinh tự học và tăng cường tính tự chủ. Nhờ khả năng truy cập dễ dàng từ bất kỳ thiết bị nào có kết nối Internet, học sinh trung học có thể học tập mọi lúc, mọi nơi. Bên cạnh đó, việc ứng dụng ChatGPT còn khuyến khích học sinh phát triển tư duy phản biện và năng lực giải quyết vấn đề - những kỹ năng cốt lõi cho việc học tập lâu dài.

Tuy vậy, các công trình nghiên cứu cũng không bỏ qua những hạn chế và thách thức khi áp dụng AI vào dạy học. Một số học sinh vẫn gặp khó khăn khi tiếp cận ChatGPT do rào cản kỹ thuật, đặc biệt ở các vùng có hạ tầng Internet yếu. Điều này nhấn mạnh nhu cầu tìm giải pháp khắc phục để đảm bảo sự công bằng trong tiếp cận công nghệ. Ngoài ra, để việc ứng dụng AI đạt hiệu quả, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà giáo dục và các nhà phát triển công nghệ nhằm xây dựng nội dung phù hợp chương trình, đảm bảo chất lượng nguồn tài nguyên cũng như độ chính xác của phản hồi do AI tạo ra. Bên cạnh đó, giáo viên cần được đào tạo bài bản để nâng cao kỹ năng sư phạm, phát triển ý tưởng sáng tạo và làm chủ công nghệ trong môi trường giáo dục. Đồng thời, học sinh cũng cần được định hướng sử dụng AI một cách có đạo đức, tuân thủ các chuẩn mực khoa học và yêu cầu học thuật.

Từ những kinh nghiệm và kết quả nghiên cứu quốc tế, việc xây dựng định hướng áp dụng AI trong giáo dục phổ thông Việt Nam cần được triển khai một cách hệ thống và phù hợp với điều kiện thực tiễn.

Khuyến nghị chính sách cho giáo dục phổ thông Việt Nam

Trước hết, vai trò định hướng từ Bộ Giáo dục và Đào tạo có ý nghĩa then chốt. Đối với Bộ Giáo dục và Đào tạo, cần sớm xây dựng và ban hành khung năng lực AI dành cho giáo viên và cán bộ quản lý, bám sát chuẩn quốc tế như khung năng lực AI của UNESCO nhưng điều chỉnh phù hợp với điều kiện Việt Nam. Các nội dung này nên được tích hợp vào văn bản hướng dẫn, quy chế và chính sách đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra - đánh giá nhằm tạo hành lang pháp lý thống nhất. Bộ cũng cần ban hành tiêu chuẩn tối thiểu về hạ tầng và công cụ AI trong giáo dục phổ thông, đặc biệt về kết nối Internet và thiết bị đầu cuối cho các trường vùng khó khăn. Đồng thời, cần dành ngân sách riêng cho đào tạo AI trong đội ngũ, tổ chức các khóa bồi dưỡng kết hợp lý thuyết - thực hành với công cụ AI thực tế, và xây dựng cơ chế kiểm định chất lượng nội dung AI tạo ra để bảo đảm độ chính xác và tính công bằng trong dạy học, kiểm tra - đánh giá.

Đối với các trường phổ thông, cần chủ động xây dựng kế hoạch ứng dụng AI gắn với kế hoạch giáo dục của nhà trường, lựa chọn mô-đun và công cụ phù hợp từng môn học, đặc biệt trong thiết kế bài giảng và hệ thống đánh giá. Nhà trường nên thành lập nhóm giáo viên nòng cốt về AI để triển khai thử nghiệm, chia sẻ kinh nghiệm và hỗ trợ đồng nghiệp, từ đó nhân rộng các mô hình thành công. AI có thể được tích hợp vào hoạt động kiểm tra - đánh giá để hỗ trợ tạo câu hỏi, phân tích kết quả và cá nhân hóa phản hồi, nhưng phải có bước rà soát thủ công nhằm đảm bảo tính chính xác. Ngoài ra, cần phối hợp với phụ huynh và cộng đồng để nâng cao nhận thức về lợi ích, rủi ro của AI và thiết lập hệ thống giám sát, bảo mật dữ liệu, bảo đảm quyền riêng tư của học sinh.

Đối với giáo viên, cần tích cực nâng cao năng lực số và hiểu biết về AI, biết cách lựa chọn, vận hành và đánh giá công cụ phù hợp với mục tiêu dạy học, kiểm tra - đánh giá. Giáo viên nên ứng dụng AI để cá nhân hóa hoạt động giảng dạy, điều chỉnh nội dung, tốc độ và phương pháp học tập theo năng lực, nhu cầu của từng học sinh; đồng thời tận dụng AI trong hỗ trợ đánh giá, phân tích kết quả học tập và gợi ý phản hồi chi tiết. Bên cạnh đó, giáo viên cần hướng dẫn học sinh sử dụng AI một cách có đạo đức và phản biện, biết kiểm chứng thông tin và nhận diện giới hạn của công nghệ. Việc chia sẻ kinh nghiệm, thực hành tốt thông qua các diễn đàn chuyên môn hoặc cộng đồng trực tuyến sẽ góp phần hình thành mạng lưới hỗ trợ, thúc đẩy ứng dụng AI hiệu quả và bền vững trong nhà trường.

Nhìn chung, ChatGPT và các công cụ AI tương tự không chỉ là giải pháp công nghệ, mà còn là cơ hội để nâng cao chất lượng giáo dục, thúc đẩy bình đẳng tiếp cận và phát triển toàn diện năng lực học sinh. Tuy nhiên, để công cụ này thực sự phát huy vai trò trong nhà trường, cần có chiến lược triển khai bài bản, chính sách hỗ trợ đồng bộ và nỗ lực nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên.

Bảo Ngân, Vân An

Tài liệu tham khảo

Adnani, E., & Haounani, A. (2024). Artificial Intelligence in Morocco: Between ethics and regulation. International Journal of Scientific Research, 2(3), 1234- 1252. https://doi.org/10.5281/zenodo.11621028

Baroud, S., El Alaoui, M., Janati Idrissi, R., Boucetta, N., Ghariz, G., & Seghir, H. (2025). Improving biology learning in high school with ChatGPT: A case study in Morocco. Eurasia Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 21(7), em2669. https://doi.org/10.29333/ejmste/16606

Jmoula, L. (2023). Teaching and learning in the era of ChatGPT: Insights from a literature review. Education Sciences, 14(6), 1-18. https://doi.org/10.34874/IMIST.PRSM/jis-v22i2.41122

Qureshi, B. (2023). Exploring the use of ChatGPT as a tool for learning and assessment in the undergraduate computer science curriculum: Opportunities and challenges. arXiv. https://doi.org/10.48550/arXiv.2304.11214

Tiwari, R. (2023). The integration of AI and machine learning in education and its potential to personalize and enhance students' learning experiences. Indian Journal of Scientific Research in Engineering and Management, 7(2). https://doi.org/10.55041/ijsrem17645