Khuyến nghị thúc đẩy ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong giáo dục Việt Nam

AI trong giáo dục: Cơ hội và thách thức

Trong bối cảnh hiện nay, trí tuệ nhân tạo (AI) đang được xem như một công cụ chuyển đổi mang tính đột phá trong giáo dục. AI không chỉ hỗ trợ cải thiện hiệu quả dạy và học thông qua phản hồi tức thời, cá nhân hóa trải nghiệm học tập mà còn mở ra khả năng xây dựng môi trường học tập linh hoạt, phù hợp với đặc điểm từng người học (Chen et al., 2020). Về mặt lý thuyết, AI là tập hợp các công nghệ cho phép máy móc mô phỏng tư duy, suy luận và ra quyết định tương tự con người, từ đó hỗ trợ giáo viên và học sinh trong việc khai thác tri thức, giải quyết vấn đề và phát triển tư duy phản biện – những kỹ năng thiết yếu của công dân thế kỷ XXI. Do đó, việc lồng ghép giáo dục AI và sử dụng AI như công cụ hỗ trợ giảng dạy cần được nhìn nhận như một chiến lược phát triển dài hạn trong nền kinh tế tri thức, nhất là tại bậc phổ thông – nơi hình thành nền tảng học tập suốt đời và năng lực công nghệ số.

Vai trò trung tâm của giáo viên trong ứng dụng AI

Nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng hiệu quả của việc triển khai AI trong nhà trường phụ thuộc rất lớn vào năng lực chuyên môn và niềm tin nghề nghiệp (self-efficacy) của giáo viên  (Ojo, 2024). Khi tự tin, giáo viên sẵn sàng thử nghiệm, áp dụng các phương pháp giảng dạy mới, và tích hợp công nghệ AI để nâng cao hiệu quả dạy học. Sự tự tin cũng giúp giáo viên chủ động đối mặt với thách thức, xây dựng môi trường học tập thích ứng và lấy học sinh làm trung tâm. Ngược lại, khi giáo viên không thấy rõ mối liên hệ giữa AI và môn học mình giảng dạy, việc chấp nhận phương pháp hỗ trợ AI sẽ gặp nhiều trở ngại (Nieves et al., 2024). Do đó, xây dựng năng lực và niềm tin công nghệ cho giáo viên là điều kiện tiên quyết để hiện thực hóa chuyển đổi số giáo dục.

Kinh nghiệm quốc tế

Thực tiễn cho thấy, AI cho phép giáo viên vượt qua giới hạn của phương pháp giảng dạy truyền thống, thúc đẩy học sinh tham gia tích cực hơn và tạo ra môi trường học tập khuyến khích khám phá. Tại các quốc gia như Trung Quốc và Hoa Kỳ, việc tích hợp AI và công nghệ tiên tiến vào giáo dục đã mang lại những cải thiện rõ rệt về hiệu quả giảng dạy và kết quả học tập (Bhutoria, 2022). Mặt khác, ở những nơi AI ít được ứng dụng, học sinh khó khai thác tối đa tiềm năng của công nghệ này để nâng cao thành tích và năng lực cạnh tranh toàn cầu. Theo nghiên cứu của Yehya và cộng sự, (2018) tại các lớp học vật lý ở các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), mặc dù giáo viên có thái độ tích cực nhưng việc tích hợp AI vào thực tiễn lớp học vẫn còn hạn chế. Nhiều giáo viên thừa nhận họ chưa thực sự tự tin khi sử dụng các công cụ AI, nguyên nhân chủ yếu do thiếu kiến thức chuyên sâu và đào tạo bài bản. Họ đánh giá AI có tiềm năng thúc đẩy sự tham gia của học sinh và cải thiện kết quả học tập tuy nhiên quá trình triển khai trên thực tế lại gặp nhiều trở ngại, bao gồm hạn chế về nguồn lực, cơ sở hạ tầng và hỗ trợ kỹ thuật. Thực trạng này đã phản ánh khoảng cách đáng kể giữa nhận thức và ứng dụng thực tiễn của AI trong giáo dục (trường hợp dạy học môn Vật lý).

Một số khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả ứng dụng AI trong giáo dục

Trên cơ sở phân tích thực tiễn và kinh nghiệm quốc tế, bài viết đề xuất bốn nhóm giải pháp trọng tâm nhằm thúc đẩy ứng dụng AI vào giáo dục:

Thứ nhất, cần triển khai các chương trình đào tạo chuyên sâu dành cho giáo viên, tập trung vào kỹ năng ứng dụng AI trong giảng dạy vật lý. Các khóa học nên kết hợp cả kiến thức lý thuyết và thực hành, giúp giáo viên hiểu rõ cách lồng ghép AI vào bài học một cách hiệu quả. Đặc biệt, việc tổ chức các buổi thực hành với những công cụ AI như mô phỏng ảo, phòng thí nghiệm trực tuyến hay phân tích dữ liệu (trường hợp môn Vật lý) sẽ góp phần nâng cao sự tự tin của giáo viên trong việc sử dụng công nghệ này.

Thứ hai, các trường học cần cải thiện cơ sở hạ tầng và nguồn lực để hỗ trợ việc ứng dụng AI, bao gồm bảo đảm kết nối internet ổn định và trang bị thiết bị công nghệ hiện đại. Chính phủ cùng các cơ quan quản lý giáo dục nên ưu tiên đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất, đảm bảo giáo viên có đủ điều kiện và tài nguyên để triển khai AI trong lớp học.

Thứ ba, cần xây dựng các mạng lưới giáo viên nhằm tạo điều kiện cho họ chia sẻ kinh nghiệm và thực hành tốt trong việc tích hợp AI. Các hoạt động như hội thảo, tọa đàm chia sẻ kinh nghiệm và nhóm hỗ trợ trực tuyến sẽ giúp giáo viên kết nối, trao đổi ý tưởng và tìm kiếm giải pháp cho những khó khăn trong quá trình giảng dạy.

Cuối cùng, cần chú trọng đến các vấn đề đạo đức trong việc sử dụng AI trong giáo dục, bao gồm quyền riêng tư của học sinh, tính minh bạch và trách nhiệm trong sử dụng công nghệ. Giáo viên cần được trang bị kiến thức để hướng dẫn học sinh khai thác AI một cách an toàn, có trách nhiệm và phù hợp với chuẩn mực đạo đức giáo dục.

Thực tiễn chính sách tại Việt Nam và định hướng triển khai

Tại Việt Nam, việc đưa trí tuệ nhân tạo vào giảng dạy đang được chú trọng thông qua các sáng kiến và diễn đàn cấp quốc gia. Một ví dụ điển hình là Diễn đàn Quốc gia về Trí tuệ Nhân tạo trong Giáo dục, được tổ chức vào ngày 30/5/2025, nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo và nâng cao năng lực dạy - học thông qua AI. Sự kiện do Bộ GD&ĐT phối hợp cùng UNICEF, Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Quốc gia (NIC) và STEAM for Vietnam tổ chức đã truyền đi thông điệp mạnh mẽ về việc cần áp dụng AI một cách chủ động, có trách nhiệm và không lệ thuộc, góp phần xây dựng nền giáo dục số nền tảng cho tương lai. Trước đó, tại tọa đàm diễn ra vào tháng 3/2025, Thứ trưởng Phạm Ngọc Thưởng khẳng định rằng AI không chỉ là công cụ, mà có thể “thay đổi toàn diện cách thức dạy và học”, đồng thời nhấn mạnh nhu cầu phải chuẩn bị kỹ lưỡng về cả hạ tầng công nghệ lẫn năng lực giáo viên.

Ngoài các chính sách, việc đào tạo giáo viên trên thực tế đã được khởi động thông qua chương trình đào tạo trực tuyến do Bộ GD&ĐT phối hợp với Đại học RMIT triển khai, giúp hơn 1 triệu nhà giáo tiếp cận kiến thức về khung năng lực AI của UNESCO, phương pháp tích hợp TPACK, kỹ năng thiết kế bài kiểm tra, sử dụng chatbot giáo dục… thông qua nền tảng TEMIS.

Từ những thực tiễn này, cần có một số khuyến nghị quan trọng để Việt Nam tận dụng hiệu quả tiềm năng AI trong giáo dục: trước tiên, cần xây dựng và hoàn thiện khung năng lực AI cho giáo viên và cán bộ quản lý, hướng dẫn rõ về kỹ năng và trách nhiệm đạo đức khi sử dụng AI, phù hợp với xu thế quốc tế; tiếp đó, tăng cường đầu tư cho bồi dưỡng giáo viên thông qua các khóa học thực hành, thí điểm mô phỏng AI, chatbot và đánh giá sáng tạo; đồng thời, tiếp tục nâng cấp hạ tầng công nghệ, đặc biệt tại các vùng nông thôn và miền núi để đảm bảo mọi trường học đều có kết nối internet ổn định và thiết bị phù hợp; cuối cùng, cần xây dựng cộng đồng thực hành giáo viên thông qua các diễn đàn, nhóm chia sẻ kinh nghiệm online để lan tỏa mô hình thành công và hỗ trợ lẫn nhau trong quá trình chuyển đổi số.

Bảo Ngân, Vân An

Tài liệu tham khảo

Bhutoria, A. (2022). Personalized education and artificial intelligence in the United States, China, and India: A systematic review using a human-in-the-loop model. Computers and Education Artificial Intelligence, 3, Article 100068. https://doi.org/10.1016/j.caeai.2022.100068

Chen, L., Chen, P., & Lin, Z. (2020). Artificial intelligence in education: A review. IEEE Access, 8, 75264-75278. https://doi.org/10.1109/access.2020.2988510

Ojo, O. (2024). Promoting artificial intelligence education in K-12 through pre-service teachers’ development [Master’s thesis, Itä-Suomen Yliopisto].

Yehya, F., ElSayary, A., Al Murshidi, G., & Al Zaabi, A. (2025). Artificial intelligence integration and teachers’ self-efficacy in physics classrooms. Eurasia Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 21(8). https://doi.org/10.29333/ejmste/16660