Cơ chế tài chính tạo đòn bẩy để phát triển các ngành khoa học cơ bản

Ảnh minh hoạ

Tháo gỡ rào cản tài chính cho người học khoa học cơ bản

Trong bối cảnh toàn cầu đang chuyển dịch mạnh mẽ sang nền kinh tế tri thức, khoa học cơ bản ngày càng khẳng định vai trò nền tảng. Toán học, Vật lý, Hoá học, Sinh học, Khoa học sự sống,… không chỉ là “gốc rễ” của tri thức mà còn là tiền đề để phát triển những công nghệ chiến lược như trí tuệ nhân tạo, công nghệ bán dẫn, năng lượng mới. Tuy nhiên, thực tế tại Việt Nam, việc theo học và nghiên cứu các ngành này vẫn còn tiềm ẩn nhiều thách thức, trong đó có gánh nặng tài chính. Thời gian đào tạo tương đối dài, chi phí học tập và sinh hoạt cao, trong khi đó mức thu nhập ban đầu của cử nhân, thạc sĩ các ngành khoa học cơ bản thường khiêm tốn khiến những ngành nghề này không phải là lựa chọn ưu tiên.

Trước tình hình đó, Phó Thủ tướng Chính phủ Hồ Đức Phớc ký Quyết định 29/2025/QĐ-TTg ngày 28/8/2025 của Thủ tướng Chính phủ về tín dụng đối với học sinh, sinh viên, học viên thạc sĩ, nghiên cứu sinh học và các ngành khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán để trang trải học phí, sinh hoạt phí và các chi phí học tập khác trong thời gian theo học các ngành khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán. Theo đó, mức vay tối đa đối với 1 người học để hỗ trợ trang trải tiền học phí, tiền sinh hoạt phí và chi phí học tập khác trong thời gian còn lại của khoá học, bao gồm: Toàn bộ tiền học phí phải đóng của người học (sau khi trừ các khoản học bổng và hỗ trợ tài chính khác của nhà trường nếu có) theo xác nhận của nhà trường; tiền sinh hoạt phí và chi phí học tập khác tối đa là 5 triệu đồng/tháng.

Chính sách cũng có sự linh hoạt trong điều kiện vay vốn. Cụ thể, đối với học sinh, sinh viên năm thứ nhất, có đồng thời cả ba năm học trung học phổ thông được đánh giá kết quả học tập từ mức khá trở nên theo quy định của pháp luật hoặc đạt điểm trung bình môn năm lớp 12 của các môn toán, vật lí, hoá học, sinh học từ 8 điểm trở lên; đối với học sinh, sinh viên từ năm thứ hai trở đi, có kết quả học tập trung bình các môn đạt loại giỏi trở lên theo quy định của pháp luật tại năm trước liền kề với năm đề nghị Ngân hàng Chính sách xã hội cho vay vốn. Ngoài ra, học viên thạc sĩ, nghiên cứu sinh được các cơ sở giáo dục đại học công nhận là học viên thạc sĩ, nghiên cứu sinh theo quy định của pháp luật. Những điều kiện này vừa khuyến khích nỗ lực học tập, vừa tạo cơ chế sàng lọc để đảm bảo nguồn vốn được đầu tư cho những người thực sự nghiêm túc và cam kết gắn bó với ngành khoa học.

Thời hạn giải ngân kéo dài đến khi kết thúc khoá học, kể cả trường hợp người học bảo lưu, nghỉ tạm thời, trong khi thời hạn trả nợ chỉ bắt đầu sau tối đa 12 tháng kể từ ngày người học kết thúc khoá học. Sự linh hoạt này đã giúp chính sách tài chính thực sự vững chắc, giúp sinh viên và nghiên cứu sinh yên tâm học tập và nghiên cứu.

Đầu tư cho khoa học cơ bản - tầm nhìn dài hạn của quốc gia

Khác với một số ngành nghề có khả năng hoàn vốn nhanh, khoa học cơ bản thường chỉ phát huy giá trị trung và dài hạn. Một công trình nghiên cứu có thể chưa đem lại lợi ích kinh tế ngay lập tức, nhưng có thể mở ra cánh cửa cho hàng loạt ứng dụng công nghệ sau này. Đó là lý do các quốc gia phát triển luôn dành ngân sách đáng kể cho đào tạo và nghiên cứu khoa học cơ bản, coi đây là “đòn bẩy” để củng cố năng lực cạnh tranh quốc gia.

Ở Việt Nam, nhiều năm qua, Nhà nước đã ban hành các chính sách khuyến khích học sinh, sinh viên theo học các ngành khoa học cơ bản. Tuy nhiên, hiệu quả chưa thực sự rõ rệt. Số lượng thí sinh đăng ký vào các ngành khoa học cơ bản vẫn ở mức khiêm tốn. trong khi nhu cầu nhân lực cho nghiên cứu, giảng dạy, công nghiệp công nghệ cao ngày càng tăng.

Việc ban hành chính sách tài chính cũng là cách đầu tư thiết thực để duy trì “dòng chảy nhân lực” cho các ngành khoa học vốn đang đối diện với nguy cơ thiếu hụt nhân lực. Đây cũng là xu hướng chung tại nhiều quốc gia trên thế giới đã và đang coi việc hỗ trợ tài chính cho sinh viên các ngành khoa học là chiến lược trọng tâm để đảm bảo lợi thế cạnh tranh lâu dài.

Hà Giang

Tài liệu tham khảo:

Chính phủ (2025). Quyết định 29/2025/QĐ-TTg về tín dụng với HSSV, học viên thạc sĩ, nghiên cứu sinh học các ngành khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán. https://xaydungchinhsach.chinhphu.vn/quyet-dinh-29-2025-qd-ttg-ve-tin-dung-voi-hssv-hoc-vien-thac-si-nghien-cuu-sinh-hoc-cac-nganh-khoa-hoc-cong-nghe-ky-thuat-va-toan-119250830061841618.htm