Lào Cai: Giải pháp tháo gỡ thách thức và phát triển giáo dục đào tạo vùng dân tộc thiểu số, miền núi

Lào Cai được hợp nhất giữa 2 tỉnh Yên Bái và Lào Cai, nới địa hình miền núi vùng cao, có nhiều dân tộc thiểu số sinh sống. Hiện nay, tỉnh Lào Cai có 30 dân tộc và trên 60% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số, dân số tỉnh có trên 1,6 triệu dân, diện tích tự nhiên trên 130.000 km2. Khi sáp nhập, tỉnh có 99 đơn vị hành chính cấp xã, trong đó có 95 đơn vị hành chính thuộc vùng ĐBDTTS. Hệ thống mạng lưới giáo dục đào tạo có 1047 cơ sở từ giáo dục mầm non đến giáo dục phổ thông. Trong đó, có 17 trường phổ thông dân tộc nội trú (PTDTNT), 175 trường Phổ thông dân tộc bán trú (PTDTBT) và 147 có học sinh bán trú, trên 70 % học sinh là người dân tộc thiểu số. Trong tổng số trên 470.000 học sinh, có 70% học sinh là người dân tộc thiểu số.

Ảnh minh hoạ

Những điểm nghẽn, hạn chế

Trong nhiều năm qua, mặc dù được quan tâm đầu tư tuy nhiên tỉnh Lào Cai còn gặp nhiều khó khăn trong công tác triển khai thực hiện. Cụ thể: Về cơ sở vật chất và hạ tầng tại các cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông, trung tâm GDNN-GDTX của tỉnh Lào Cai mặc dù đã được đầu tư, nhưng ở một số vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn, cơ sở vật chất trường lớp vẫn còn thiếu, chưa đồng bộ, đặc biệt là các phòng học chức năng, trang thiết bị công nghệ hiện đại còn thiếu thốn. Nguyên nhân là do nguồn lực đầu tư còn hạn chế so với nhu cầu thực tế; địa hình phức tạp, chi phí xây dựng cao.

Về đội ngũ giáo viên của tỉnh còn thiếu và yếu, năng lực của một bộ phận cán bộ quản lý, giáo viên về ứng dụng công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo… còn chưa đồng đều, chưa đáp ứng kịp yêu cầu đổi mới của chương trình và sự phát triển của công nghệ. Số lượng giáo viên phổ thông còn thiếu so với định mức, nhất là giáo viên các môn Tin học, Ngoại ngữ, Nghệ thuật. Đội ngũ nhà giáo Giáo dục nghề nghệp, nhất là đội ngũ nhà giáo đào tạo nghề cho lao động nông thôn, nhà giáo giảng dạy các ngành, nghề trọng điểm, các ngành nghề kỹ thuật còn thiếu nhiều. Công tác tuyển dụng giáo viên gặp nhiều khó khăn, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn. Một số môn học mới theo Chương trình GDPT 2018 (Tin học và Công nghệ, Lịch sử và Địa lý, Khoa học tự nhiên) chưa có giáo viên đúng chuyên môn giảng dạy dẫn đến chất lượng chưa cao.

Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng dân tộc thiểu số và miền núi: Giai đoạn 2021-2025 các Trung tâm giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên, các trường mầm non không thuộc đối tượng thụ hưởng của Chương trình, do đó điều kiện cơ sở vật chất, thiết bị của các đơn vị còn thiếu thốn, chưa đáp ứng được yêu cầu nâng cao chất lượng dạy và học.

Các trường phổ thông ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn chưa có kinh phí để mua bổ sung sách giáo khoa cho thư viện trường học. Trẻ nhà trẻ được hỗ trợ tiền ăn trưa bằng 360.000 đồng/tháng nhưng trẻ mẫu giáo chỉ được hỗ trợ 150.000 đồng/trẻ/tháng. Học sinh thuộc hộ cận nghèo không được hưởng chế độ chi phí học tập, việc mua sách giáo khoa... do đó dẫn đến khó khăn trong việc duy trì sĩ số học sinh.

Ở bậc giáo dục đại học, tỷ lệ sinh viên dân tộc thiểu số còn thấp, chất lượng đầu vào, năng lực học tập của một số sinh viên dân tộc thiểu số còn hạn chế, nhiều em bỏ học giữa chừng do áp lực kinh tế - xã hội. Việc triển khai tuyển sinh, đào tạo theo chế độ cử tuyển theo Nghị định 141/2020/NĐ-CP còn bất cập khi các địa phương bị động trong việc cử học sinh đi học, do chưa có chỉ tiêu riêng cho các cơ sở đào tạo. Bên cạnh đó, giáo dục đại học, đào tạo nghề chưa gắn kết chặt chẽ với nhu cầu thị trường lao động, đặc biệt trong các ngành kỹ thuật, công nghệ.

Định hướng, giải pháp hoàn thiện thể chế, chính sách

Tỉnh Lào Cai xác định phát triển GDĐT, nhất là cho đồng bào dân tộc thiểu số, là nhiệm vụ chiến lược để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đảm bảo công bằng trong tiếp cận tri thức ở bậc đại học và sau đại học. UBND tỉnh Lào Cai định hướng sẽ tập trung hơn nữa vai trò lãnh đạo của cấp ủy, chính quyền các cấp; phát huy sức mạnh của hệ thống chính trị, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể trong công tác tuyên truyền, vận động nhân dân tham gia phát triển giáo dục. Đồng thời, ban hành các nghị quyết, kế hoạch giai đoạn 2026-2030 gắn với đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao từ ĐBDTTS; xây dựng trường phổ thông dân tộc nội trú (PTDTNT) liên cấp tại các xã, phường biên giới.

Bên cạnh đó, Lào Cai đưa ra các giải pháp trọng tâm thúc đẩy đào tạo nguồn nhân lực đồng bào dân tộc thiểu số trong thời gian tới, để góp phần xây dựng và phát triển đất nước. Các giải pháp gồm: Xây dựng chính sách ưu đãi học phí, học bổng đặc biệt cho học sinh, sinh viên DTTS ở bậc đại học, sau đại học, đảm bảo mức hỗ trợ đủ để học tập và sinh hoạt; đặc biệt sau khi thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp; Xây dựng chính sách hỗ trợ đối với học sinh ở các xã biên giới, chính sách hỗ trợ ăn trưa cho trẻ mầm non 3, 4, 5 tuổi để đảm bảo các mục tiêu phổ cập giáo dục mầm non; Mở các chương trình đào tạo đại học, cao đẳng theo mô hình liên kết ngay tại địa bàn tỉnh Lào Cai, ưu tiên các ngành nghề phù hợp với nhu cầu phát triển của địa phương; Cùnh với đó, Lào Cai sẽ triển khai đa dạng hóa kênh truyền thông, sử dụng song ngữ để phổ biến chính sách đến tận thôn, bản; đồng thời xây dựng cơ chế hỗ trợ việc làm, khuyến khích sinh viên sau tốt nghiệp trở về phục vụ quê hương.

Bà Vũ Thị Hiền Hạnh – Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lào Cai: “Tỉnh đã chủ động triển khai các chính sách đặc thù hỗ trợ của địa phương cho học sinh vùng ĐBDTTS,MN” - Ảnh Nguyễn Mạnh – TTTTSK.

Báo cáo tại Hội thảo Quốc gia về đổi mới, phát triển, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lào Cai – Vũ Thị Hiền Hạnh cho biết: “Bên cạnh việc thực hiện rất nhiều chủ trương chính sách rất ưu việt của Trung ương ban hành cho vùng ĐBDTTS,MN, tỉnh Lào Cai cũng quan tâm ưu tiên những chính sách đặc thù của địa phương cho lĩnh vực giáo dục và đào tạo, đặc biệt là giáo dục và đào tạo vùng cao, vùng ĐBDTTS,MN. Cứ sau mỗi kỳ Đại hội thì Tỉnh ủy lại ban hành những nghị quyết chuyên đề về lĩnh vực giáo dục và đào tạo, Hội đồng nhân dân tỉnh ban hành bộ chính sách về lĩnh vực giáo dục và đào tạo, UBND tỉnh ban hành những đề án cụ thể triển khai các nghị quyết của tỉnh cũng như những chính sách của Hội đồng nhân dân”.

Nhiều kết quả nổi bật trong triển khai chính sách giáo dục

“Bên cạnh việc thực hiện nghiêm túc, hiệu quả các chính sách ưu việt của Đảng, Nhà nước, Chính phủ, tỉnh Lào Cai đã chủ động triển khai các chính sách của địa phương nhằm hỗ trợ cho học sinh DTTS,MN ổn định và nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo” - Bà Vũ Thị Hiền Hạnh – Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lào Cai cho biết.

Cụ thể, Chính sách hỗ trợ học sinh dân tộc bán trú chưa đủ điều kiện có những suất ăn trưa cùng các học sinh đủ điều kiện; Chính sách hỗ trợ học sinh các vùng đặc biệt khó khăn sau khi hoàn thành trên diện rộng; Chính sách hỗ trợ học sinh yếu thế, hộ nghèo, hộ cận nghèo hỗ trợ học sinh ở ký túc xá, hỗ trợ nhân viên nấu ăn… Qua đó cho thấy, cùng với việc thực hiện các chủ trương, chính sách ưu việt của Đảng và Nhà nước, tỉnh Lào Cai đã chủ động nỗ lực trong việc triển khai các giải pháp phù hợp với tình hình thực tế tại địa phương, tạo điều kiện cho phát triển giáo dục và đào tạo vùng ĐBDTTS&MN.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lào Cai – Vũ Thị Hiền Hạnh nhấn mạnh: “Lào Cai là đơn vị tiên phong trong đó có việc sắp xếp mạng lưới trường lớp học. Tỉnh đã xây dựng và triển khai Đề án sắp xếp lại quy mô mạng lưới trường lớp học từ giáo dục mầm non đến giáo dục phổ thông phù hợp với điều kiện thực tế để đáp ứng nhu cầu trong giai đoạn mới”.

Kết quả, tỉnh Lào Cai đã ban hành Đề án sắp xếp tổ chức quy mô mạng lưới trường lớp, với nguồn lực đầu tư gần1.000 tỷ đồng. Tổ chức đưa các điểm trường lẻ về các điểm trường chính, sắp xếp những trường có quy mô quá nhỏ hợp nhất lại. Đến nay, Đề án đã giảm được 128 ngôi trường và gần 500 điểm trường lẻ, trong khi đó số lượng học sinh và học sinh bán trú tăng lên do điều kiện cơ sở vật chất được đầu tư tốt hơn. Với việc thực hiện Đề án trên, tỉnh Lào Cai đã giảm được kinh phí đầu tư dàn trải, tập trung nguồn lực đầu tư cơ sở vật chất cho các điểm trường mà nguồn lực còn hạn chế, đưa được các em học sinh vùng sâu, vùng xa vùng ĐBDTTS được học tập ở các điểm trường chính, giúp học sinh hòa nhập, có môi trường học tập, giao lưu với các học sinh.

Về nhân lực, đội ngũ giáo viên, tỉnh Lào Cai đã quan tâm, triển khai được các chính sách đào tạo, bồi dưỡng, thu hút tuyển dụng đối với lực lượng giáo viên trên địa bàn tỉnh. Một số các chính sách đặc thù của địa phương để đào tạo nâng cao chất lượng đội ngũ, nâng chuẩn đối với giáo viên, chính sách thu hút giáo viên về công tác tại địa bàn tỉnh Lào Cai. Cụ thể, thực hiện xét tuyển đối với các giáo viên dạy môn Tin học, tiếng Anh về dạy học ở vùng ĐBDTTS,MN mà không phải thi tuyển và được hưởng luôn kinh phí hỗ trợ là 100 triệu đồng/giáo viên; Thực hiện chính sách đưa biệt phái giáo viên vùng thấp lên hỗ trợ vùng cao và đưa giáo viên lâu năm công tác vùng cao có nguyện vọng được xét về vùng thấp; Hợp tác hiệu quả với các tỉnh Hà Nội, Nam Định, Hải Phòng hỗ trợ dạy học trực tuyến cho học sinh tỉnh Lào Cai; Mở các lớp đào tạo Tiếng Anh (phối hợp với Đại học Thái Nguyên) cho học sinh trường PTDTNT, trường PTDTBT người ĐBDTTS nhằm tạo nguồn nhân lực cho địa phương trong tương lai. Đây được coi là một trong những giải pháp căn cơ.

Về cơ sở vật chất và trang thiết bị: Giai đoại 21-25 Lào Cai đầu tư trên 90.000 nghìn tỷ đồng, hiện có 86% trường học kiên cố hóa 76% trường đạt Chuẩn quốc gia, trên 20% trường đạt chuẩn quốc gia mức độ 2. Kinh phí dành cho đầu tư phát triển giáo dục đào tạo chiếm 35%. Bên cạnh đó tỉnh đặc biệt quan tâm tới lĩnh vực chuyển đổi số, xây dựng trường học hạnh phúc, trường học an toàn thân thiện và giữ gìn được bản sắc các nền văn hóa dân tộc, triển khai mô hình dạy văn hóa dân tộc trong các trường phổ thông như múa Thèn Mông, múa Xòe Thái được Unessco vinh danh là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Với những nỗ lực trên, trong nhiều năm qua ngành giáo dục Lào Cai được đánh giá là có chuyển biến từ giáo dục đại trà, giáo dục mũi nhọn, giáo dục vùng cao, dân tộc thiểu số, ghi nhận bằng kết quả học sinh đỗ tốt nghiệp THPT hàng năm trên 99%. Tỷ lệ học sinh đạt giải có số, học sinh đạt Huy chương bạc, HC đồng Olympic Quốc tế, Cuộc ti sáng tạo khởi nghiệp… Hoàn thành phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ 5 tuổi, là tỉnh thứ 18 đạt chuẩn phổ cập giáo dục tiểu học mức độ 3, đứng thứ 21 đạt chuẩn phổ cập THCS mức độ 2.

Theo báo cáo cúa UBND tỉnh Lào Cai, hiện toàn tỉnh có 17 trường PTDT nội trú với hơn 7.000 học sinh; 175 trường PTDT bán trú và 147 trường phổ thông có học sinh bán trú với gần 65.000 học sinh đang được hưởng chính sách theo quy định. Các chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số đã bổ sung thêm nguồn lực quan trọng, cải thiện cơ sở vật chất trường lớp, nâng cao chất lượng dạy và học, góp phần rút ngắn khoảng cách giáo dục giữa miền núi và miền xuôi.

Tính đến nay, tổng kinh phí phân bổ đầu tư cho giáo dục từ 3 chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2022-2025 tại Lào Cai đạt trên 3.104 tỷ đồng, tạo động lực mạnh mẽ để phát triển giáo dục toàn diện, nhất là ở vùng dân tộc thiểu số và miền núi. Trong năm học 2024-2025, tỉnh Lào Cai đã triển khai đầy đủ các chính sách của Trung ương, đảm bảo quyền lợi cho học sinh, sinh viên, đặc biệt là con em đồng bào dân tộc thiểu số. Theo đó, hơn 8.200 học sinh phổ thông dân tộc nội trú được cấp học bổng và hỗ trợ với kinh phí trên 2.819 tỷ đồng; gần 1,25 triệu lượt học sinh thuộc hộ nghèo, cận nghèo được miễn, giảm học phí và hỗ trợ chi phí học tập với tổng kinh phí hơn 2.464 tỷ đồng. Ngoài ra, trên 64.000 học sinh ở vùng đặc biệt khó khăn được hỗ trợ ăn, ở (673 tỷ đồng); gần 688.000 trẻ mầm non được thụ hưởng chính sách phát triển giáo dục mầm non (1.037 tỷ đồng); 253 học sinh, sinh viên dân tộc rất ít người được hỗ trợ hơn 5,5 tỷ đồng. Bên cạnh đó, 112 sinh viên sư phạm được hỗ trợ học phí và chi phí sinh hoạt (6 tỷ đồng).

Cùng với chính sách Trung ương, tỉnh Lào Cai đã ban hành nhiều nghị quyết riêng, dành gần 300 tỷ đồng giai đoạn 2021-2025 để hỗ trợ học sinh bán trú, mầm non, bồi dưỡng học sinh giỏi, giáo viên đạt chứng chỉ ngoại ngữ… Các chính sách đặc thù này góp phần giảm bớt khó khăn cho học sinh, giáo viên và các cơ sở giáo dục trên địa bàn.

Kiến nghị, đề xuất giải pháp tháo gỡ khó khăn trong phát triển giáo dục

Từ những khó khăn, thách thức trong thực tiễn, UBND tỉnh Lào Cai đã đề xuất một số giải pháp trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi.

Thứ nhất, kiến nghị Trung ương sớm ban hành Kế hoạch Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2026 – 2030, đồng thời rà soát kỹ đối tượng, phạm vi, mục tiêu được thụ hưởng để đảm bảo hiệu quả đầu tư.

Thứ hai, đề nghị tiếp tục nghiên cứu, điều chỉnh các chính sách thu hút, đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ nhà giáo công tác tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng đặc biệt khó khăn.

Thứ ba, tỉnh đề xuất ưu tiên đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị giáo dục, đặc biệt là hạ tầng công nghệ thông tin và thiết bị thông minh tại các trường dân tộc thiểu số; đồng thời có thêm chính sách bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc ngay trong môi trường giáo dục.

Ngoài ra, UBND tỉnh cũng kiến nghị Quốc hội, Chính phủ tiếp tục rà soát, bổ sung các chính sách cho học sinh, nhất là trẻ mầm non, nhà trẻ, bảo đảm bao phủ toàn diện và phù hợp hơn với thực tiễn.

Trịnh Thu