Đưa giáo dục nghề nghiệp trở thành lựa chọn chiến lược của học sinh

Ảnh minh hoạ

Những chuyển biến tích cực

Trong những năm gần đây, công tác phân luồng học sinh sau trung học cơ sở và trung học phổ thông trở thành định hướng chiến lược của ngành Giáo dục. Thành phố Hồ Chí Minh vừa đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ có 30% học sinh vào học các trường nghề, thể hiện quyết tâm nâng vị thế của hệ thống giáo dục nghề nghiệp. Con số này phản ánh yêu cầu cấp bách từ thực tiễn thị trường lao động, cần nhiều hơn lực lượng lao động lành nghề, thích ứng nhanh với công nghệ, thay vì chỉ tập trung vào số lượng cử nhân đại học.

Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) đã nhấn mạnh yêu cầu xây dựng hệ thống tuyển sinh tích hợp, đổi mới truyền thông, hướng nghiệp, tăng cường gắn kết với doanh nghiệp, thúc đẩy phân luồng học sinh và nâng cao nhận thức xã hội về vai trò của giáo dục nghề nghiệp, giáo dục thường xuyên trong phát triển nguồn nhân lực quốc gia và ban hành văn bản chỉ đạo các địa phương tổ chức tuyển sinh giáo dục nghề nghiệp, chú trọng nguồn nhân lực chất lượng cao gắn với nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo, ngành nghề mới; thực hiện kiểm tra chuyên đề về tổ chức tuyển sinh và đào tạo từ xa. Việc giáo dục nghề nghiệp cũng gắn chặt với nhu cầu thị trường lao động, mở rộng đào tạo ở các ngành nghề trí tuệ nhân tạo chip bán dẫn, năng lượng tái tạo, logistics, đường sắt cao tốc… Đây là sự thay đổi quan trọng, giúp rút ngắn khoảng cách giữa đào tạo và yêu cầu nhân lực từ thực tiễn.

Thực tế cho thấy, giáo dục nghề nghiệp đã ghi nhận nhièu kết quả nổi bật. Năm 2024, hệ thống tuyển sinh hơn 2,43 triệu người, đạt 100% kế hoạch, trong đó có gần 450.000 học viên trình độ cao đẳng, trung cấp. Đặc biệt, nhiều trường đã triển khai xây dựng chương trình chất lượng cao, đáp ứng chuẩn quốc tế. Tính đến nay, có 33 trường cao đẳng đăng ký đào tạo theo chuẩn chất lượng cao với hơn 100 chương trình, tạo tiền đề để hình thành lực lượng lao động tay nghề vững, sẵn sàng tham gia thị trường lao động toàn cầu.

Bên cạnh đó, Việt Nam cũng khẳng định vị thế ở đấu trường quốc tế. Đoàn Việt Nam tham dự Kỳ thi kỹ năng nghề thế giới lần thứ 47 giành được 1 huy chương đồng và 3 chứng chỉ nghề xuất sắc. Những kết quả này cho thấy sự hội nhập ngày càng rõ rệt của nguồn nhân lực nghề nghiệp nước ta.

Giáo dục nghề nghiệp trong bối cảnh mới

Chuyển đổi số và sự dịch chuyển của chuỗi cung ứng toàn cầu đã mở ra cơ hội để Việt Nam trở thành điểm đến của các ngành công nghiệp công nghệ cao. Tuy nhiên, cơ hội chỉ có thể thực hiện khi nguồn nhân lực nghề nghiệp đủ sức cạnh tranh.

Bức tranh giáo dục nghề nghiệp hiện nay vẫn còn một số khoảng trống. Quy mô đào tạo còn nhỏ, cơ cấu ngành nghề chưa thực sự phù hợp, chất lượng và hiệu quả đào tạo vẫn là thách thức lớn. Trong khi nhiều ngành nghề mới nổi bật như trí tuệ nhân tạo, bán dẫn, năng lượng xanh đang khan hiếm nhân lực, thì số lượng ngành nghề truyền thống vẫn chiếm ưu thế trong chương trình đào tạo.

Một điểm nghẽn khác là chất lượng đội ngũ giảng viên. Năng lực ngoại ngữ, tin học, khả năng nghiên cứu khoa học và tay nghề thực tế của một bộ phận giáo viên còn hạn chế. Chưa có nhiều cơ chế thu hút nghệ nhân, kỹ sư, thợ lành nghề tham gia trực tiếp vào công tác đào tạo. Điều này khiến việc kết nối giữa nhà trường - doanh nghiệp - thị trường lao động chưa thật sự bền chặt.

Ngoài ra, công tác truyền thông về vai trò của giáo dục nghề nghiệp vẫn chưa đủ mạnh. Nhiều phụ huynh, học sinh vẫn coi đây là lựa chọn “thứ hai”, thay vì một lựa chọn chủ động để khẳng định năng lực nghề nghiệp. Đây là rào cản không nhỏ trên hành trình thay đổi nhận thức xã hội.

Để khắc phục những hạn chế trên, Bộ GDĐT đã trình dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi). Dự thảo lần này có 9 chương, 45 điều, giảm 34 điều so với Luật hiện hành năm 2014, thể hiện tinh thần tinh gọn, đổi mới mạnh mẽ. Dự thảo hướng tới xây dựng hệ thống giáo dục nghề nghiệp hiện đại - mở - linh hoạt, khuyến khích xã hội hoá, tăng tính tự chủ cho cơ sở đào tạo và tạo điều kiện liên thông giữa các trình độ, giữa giáo dục nghề nghiệp với giáo dục phổ thông, đại học.

Với những thay đổi này, nhiều rào cản pháp lý cũ sẽ được tháo bỏ, cho phép các cơ sở đào tạo nhanh chóng thích nghi với ngành nghề mới, thúc đẩy hợp tác quốc tế, đồng thời khẳng định vị thế của giáo dục nghề nghiệp trong tổng thể hệ thống giáo dục quốc dân. Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) được kỳ vọng sẽ là “đòn bẩy thể chế” để giáo dục nghề nghiệp thực sự bứt phá trong giai đoạn mới. Đây cũng là một trong những nhiệm vụ mà Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính chỉ đạo Bộ GDĐT cần hoàn thiện trong thời gian tới tại Hội nghị tổng kết năm học 2024-2025, triển khai nhiệm vụ năm học 2025-2026, đó là khẩn trương hoàn thiện, trình Quốc hội sửa đổi các Luật về giáo dục, giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp; chuẩn bị xây dựng Luật học tập suốt đời.

Hiện đại hoá giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp, tạo đột phá trong đào tạo nguồn lực, nhất là nguồn lực chất lượng cao gắn với nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo là một trong 10 nhiệm vụ Bộ GDĐT đặt ra trong năm học 2025-2026. Có thể thấy, giáo dục nghề nghiệp ở Việt Nam đang bước vào giai doạn bản lề. Những thay đổi từ thực tiễn cùng nền tảng pháp lý cho thấy một quyết tâm lớn, song để thực sự “chuyển mình”, cần đồng bộ nhiều giải pháp về thể chế, đội ngũ, chương trình đào tạo, tăng cường truyền thông và gắn kết chặt chẽ với doanh nghiệp. Nếu làm được những điều này, giáo dục nghề nghiệp sẽ trở thành động lực quan trọng trong xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao, đưa Việt Nam vững bước trong kỷ nguyên mới.

Hà Giang