Đưa đại học trở thành chủ thể nghiên cứu mạnh

Đại học - từ nơi truyền thụ tri thức đến trung tâm đổi mới sáng tạo

Hoạt động dạy và học đã tồn tại hàng trăm năm nay ở các trường đại học, nhưng ở thế kỷ 21, các trường đại học trên thế giới đang chuyển mình mạnh mẽ: không chỉ là nơi cung cấp tri thức mà còn là nơi sản sinh ra tri thức mới, công nghệ mới và mô hình phát triển mới. Ở nhiều quốc gia, các đại học nghiên cứu là hạt nhân của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, vừa đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, vừa cung cấp giải pháp trực tiếp cho doanh nghiệp và xã hội.

Tại Việt Nam, định hướng này ngày càng rõ nét. Nhiều trường đã chuyển mình theo mô hình đại học nghiên cứu, tăng đầu tư cho phòng thí nghiệm, nhóm nghiên cứu mạnh, mở rộng hợp tác với doanh nghiệp, thúc đẩy công bố quốc tế và thương mại hoá sản phẩm nghiên cứu. Đầu tư cho nghiên cứu trong trường đại học không chỉ nhằm nâng cao uy tín học thuật, mà còn tạo giá trị thiết thực. Sinh viên có thể nâng cao tư duy phản biện, kỹ năng giải quyết vấn đề và khả năng sáng tạo khi tham gia nghiên cứu. Đây là những năng lực thiết yếu trong nền kinh tế tri thức. Nghiên cứu cũng là con đường giúp giảng viên nâng cao tình độ, kết nối với mạng lưới khoa học quốc tế, đồng thời mang lại cơ hội hợp tác và thu hút tài trợ. Kết quả nghiên cứu từ đại học có tiềm năng trở thành sản phẩm mới, công nghệ mới, góp phần giải quyết các vấn đề cấp bách của xã hội.

Ảnh minh hoạ (Nguồn: Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2)

Tuy nhiên, khoảng cách giữa tiềm năng và thực tế vẫn còn khá lớn: số công bố quốc tế, bằng sáng chế hay các sản phẩm có khả năng thương mại hoá vẫn chưa tương xứng với quy mô và kỳ vọng. Nguyên nhân xuất phát từ hạn chế về nguồn lực tài chính, cơ chế quản trị và khả năng thu hút, giữ chân nhân tài.

Chính sách để phát triển cơ sở giáo dục đại học thành chủ thể nghiên cứu mạnh

Bộ Giáo dục và Đào tạo( GDĐT) đang xây dựng Đề án phát triển các trường đại học trở thành chủ thể nghiên cứu mạnh, kết hợp chặt chẽ nghiên cứu, ứng dụng và đào tạo đến năm 2035. Theo dự thảo Đề án Bộ GDĐT công bố, đến năm 2030, lựa chọn 15-20 cơ sở giáo dục đại học có năng lực, uy tín, thế mạnh về nghiên cứu, ứng dụng, đổi mới sáng tạo và đào tạo các lĩnh vực công nghệ ưu tiên để đầu tư, phát triển thành chủ thể nghiên cứu mạnh; trong đó đầu tư mạnh và có cơ chế đặc thù, vượt trội để phát triển ít nhất 2 đại học tinh hoa theo mô hình đại học nghiên cứu đẳng cấp quốc tế.

Mục tiêu đến năm 2035 sẽ phát triển được 25-30 cơ sở giáo dục đại học thành chủ thể nghiên cứu mạnh; có từ 3-5 đại học nghiên cứu đẳng cấp quốc tế. Các cơ sở giáo dục đại học là chủ thể nghiên cứu mạnh sẽ đóng vai trò then chốt trong hệ sinh thái khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Đề án đặt ra yêu cầu đối với các cơ sở này phải có số lượng công bố khoa học trên các tạp chí quốc tế uy tín tăng bình quân 12% và số lượng bằng sáng chế được đăng ký và cấp bằng tăng 20-22% mỗi năm; hình thành ít nhất 50 nhóm nghiên cứu mạnh, trong đó có tối thiểu 30 nhóm đạt trình độ quốc tế trong các lĩnh vực công nghệ chiến lược, công nghệ cao và các lĩnh vực khoa học mũi nhọn khác. Cùng với đó, Đề án cũng yêu cầu mỗi cơ sở sẽ thu hút được ít nhất 20 chuyên gia, nhà khoa học giỏi là người Việt Nam ở nước ngoài và người nước ngoài tham gia nghiên cứu khoa học, giảng dạy. Các tiêu chí này được tăng lên trong giai đoạn 2023-2025.

Nhiều giải pháp được đề xuất trong dự thảo Đề án nhằm phát triển cơ sở giáo dục đại học thành chủ thể nghiên cứu mạnh, bao gồm: cơ chế hợp tác nhà trường - nhà nước - doanh nghiệp, hợp tác công - tư; chính sách đột phá trong thu hút nhân tài; hoàn thiện quy định về dịch vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong cơ sở giáo dục đại học để thúc đẩy các trường tham gia thị trường khoa học công nghệ (tư vấn, chuyển giao công nghệ, ươm tạo doanh nghiệp spin-off…). Đề án cũng hỗ trợ nâng cao năng lực nghiên cứu, đổi mới sáng tạo, kết nối và hợp tác phát triển cho các cơ sở giáo dục đại học là chủ thể nghiên cứu mạnh; tăng cường hoạt động hợp tác quốc tế trong nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ, đổi mới sáng tạo và đào tạo.

Theo Bộ GDĐT, Đề án này là một trong những nội dung rất quan trọng nhằm thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về “đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia”, góp phần tạo đột phá về khoa học công nghệ để đưa đất nước phát triển nhanh chóng. Nếu triển khai thành công, đề án sẽ góp phần tạo ra những “đầu tàu” nghiên cứu, đáp ứng nhu cầu nhân lực chất lượng cao cho nền kinh tế tri thức.

Đẩy mạnh nghiên cứu trong các cơ sở giáo dục đại học không chỉ là một mục tiêu chiến lược, mà còn là yêu cầu tất yếu để Việt Nam bước vào nền kinh tế tri thức. Đề án phát triển các cơ sở đại học thành “chủ thể nghiên cứu mạnh” là bước khởi đầu cần thiết, nhưng thành công sẽ phụ thuộc vào việc triển khai thực chất, tránh hình thức và đảm bảo sự kết nối giữa chính sách, nguồn lực và nhu cầu của xã hội. Đây là nền tảng để đại học Việt Nam thực sự trở thành những trung tâm đổi mới, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và vươn tầm thế giới.

Hà Giang