Nhìn lại Chương trình giáo dục phổ thông 2018 sau chặng đường đầu tiên

Chu trình đầu tiên và bài học đổi mới

Hoàn thành một chu trình là lúc để nhìn lại, đúc rút và chuẩn bị cho bước phát triển trong giai đoạn tiếp theo. Chương trình mới không chỉ thay đổi về nội dung và phương pháp dạy học, mà còn đổi mới toàn hệ thống: từ đội ngũ giáo viên, hệ thống sách giáo khoa, học liệu, đến quản trị trường học và phân cấp quản lý nhà nước trong giáo dục.

Bắt đầu từ năm học 2020-2021 với lớp 1, Chương trình GDPT 2018 được triển khai theo triết lý “lấy học sinh làm trung tâm”, nhấn mạnh năng lực, phẩm chất và sự phát triển toàn diện. Đến năm học 2024-2025, toàn bộ học sinh từ lớp 1 đến lớp 12 đã học theo chương trình mới.

Để đảm bảo triển khai đồng bộ, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) đã ban hành hệ thống văn bản hướng dẫn thực hiện chương trình, tổ chức thẩm định, phê duyệt đầy đủ sách giáo khoa lớp 1 đến lớp 12, bao gồm cả sách và tài liệu tiếng dân tộc thiểu số cho 8 thứ tiếng, sách giáo khoa môn chuyên trong trường trung học phổ thông chuyên, sách làm quen tiếng Anh cho trẻ mẫu giáo và chương trình tích hợp. Đồng thời, Bộ tham mưu và trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị số 17/CT-TTg ngày 06/6/2025 của Thủ tướng Chính phủ về việc tổ chức dạy học 2 buổi/ngày và tổ chức sinh hoạt hè cho trẻ em, học sinh.

Việc triển khai Chương trình GDPT 2018 diễn ra trong bối cảnh đầy biến động: đại dịch COVID-19, chuyển đổi số, thay đổi địa giới hành chính, sáp nhập đơn vị hành chính… Trước tình hình đó, Bộ GDĐT đã phối hợp, chỉ đạo các địa phương không sáp nhập cơ học các cơ sở giáo dục, nhằm đảm bảo hoạt động ổn định và chất lượng giáo dục, nhất là tại các vùng khó khăn. Việc triển khai Chương trình gắn với mục tiêu nâng cao chất lượng phổ cập và chuẩn quốc gia. Đến nay, tỷ lệ hoàn thành chương trình tiểu học và trung học cơ sở đạt trên 98%. Đến thời điểm tháng 6/2025, 64% tỉnh/thành phố được công nhận đạt chuẩn phổ cập giáo dục tiểu học ở mức 3, trung học cơ sở đạt 19%. Đặc biệt, hệ thống hơn 300 trường trường phổ thông dân tộc nội trú đang góp phần đảm bảo quyền học tập cho học sinh ở các xã biên giới, vùng đặc biệt khó khăn. Qua đó thực hiện tinh thần công bằng, bình đẳng mà Chương trình GDPT 2018 đề ra.

Sau chu trình đầu tiên, Chương trình GDPT 2018 đã định hình lại mục tiêu giáo dục quốc dân, đặt học sinh vào vị trí trung tâm, đổi mới vai trò người thầy, phát huy chủ động của địa phương và từng bước xây dựng nền tảng cho hội nhập, chuyển đổi số và phát triển bền vững. Đây là tiền đề để chuẩn bị cho chặng đường mới: điều chỉnh, nâng cao chất lượng, khắc phục bất cập và hướng tới một nền giáo dục mở, linh hoạt, nhân văn và hội nhập.

Nhìn lại một năm triển khai hoạt động toàn ngành, Bộ trưởng Bộ GDĐT Nguyễn Kim Sơn nhận định: “Ngành Giáo dục đã làm được nhiều việc lớn, việc khó, hoàn thành triển khai chu trình đầu tiên của Chương trình GDPT 2018, tổ chức Kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông với nhiều áp lực, trong bối cảnh mới”. Bộ trưởng cũng nhấn mạnh, chưa bao giờ GDĐT được quan tâm như thời điểm hiện nay. Ngành Giáo dục đang được đặt ra nhiều nhiệm vụ, được kỳ vọng, được phó thác rất lớn. Đất nước đứng trước sự đột phá thì không thể không phát triển GDĐT.

Bộ trưởng Bộ GDĐT Nguyễn Kim Sơn (Nguồn: Bộ GDĐT)

Những điều chỉnh trong giai đoạn mới

Năm học 2024-2025, cả nước có 26.408 cơ sở giáo dục phổ thông, gồm 11.559 trường tiểu học; 8.403 trường trung học cơ sở; 2.109 trường trung học phổ thông; cùng hệ thống trường phổ thông dân tộc nội trú các cấp. Năm học 2025-2026 sắp tới diễn ra trong bối cảnh toàn ngành giáo dục đã hoàn thành thực hiện Nghị quyết số 57/2024/QH15 của Quốc hội và mô hình tổ chức chính quyền địa phương hai cấp theo Nghị quyết 35-NQ/TW, tạo ra thay đổi lớn về tổ chức bộ máy, quản trị và điều chỉnh địa giới hành chính. Ngành Giáo dục tiếp tục đối mặt với một số nhiệm vụ về nhân lực, cơ sở vật chất và yêu cầu nâng cao chất lượng trong bối cảnh đẩy mạnh phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong giáo dục.

Những thay đổi này đặt ra yêu cầu cấp thiết trong việc điều chỉnh chương trình và sách giáo khoa nhằm đảm bảo tính thống nhất, cập nhật và phù hợp với thực tiễn. Liên quan đến vấn đề này, Vụ trưởng Vụ Giáo dục phổ thông Thái Văn Tài thông tin thêm, Bộ GDĐT đã có sự chuẩn bị từ sớm, có văn bản gửi Uỷ ban nhân dân các tỉnh. Trong văn bản nêu rõ về việc sử dụng sách giáo khoa, trách nhiệm địa phương trong việc sử dụng tài liệu địa phương, trách nhiệm của giáo viên và nhà trường trong việc điều chỉnh chương trình phù hợp với tình hình mới.

Vụ trưởng Vụ Giáo dục phổ thông Thái Văn Tài (Nguồn: Bộ GDĐT)

“Theo Chương trình GDPT 2018, hiện nay có môn Lịch sử và Địa lý, Giáo dục công dân được xác định có nội dung liên quan tới phân giới địa giới hành chính các tỉnh và Hiến pháp có thay đổi, bổ sung năm 2025. Hiện chúng tôi đang xác định có khoảng 6 lớp liên quan cần điều chỉnh và bổ sung theo những thay đổi này. Các công văn Bộ gửi Uỷ ban nhân dân tỉnh đã nói rất rõ về trách nhiệm của giáo viên, nhà trường trong việc chủ động rà soát, điều chỉnh ngữ liệu của bài học chủ đề trong sách giáo khoa để phù hợp với thực tiễn sắp xếp địa phương”, Vụ trưởng nhấn mạnh.

Song song với việc điều chỉnh nội dung học tập, chuyển đổi số tiếp tục được xác định là trụ cột quan trọng trong nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông. Thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị; Kế hoạch số 01-KH/BCĐTW ngày 21/3/2025 của Ban chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số về triển khai phong trào “Bình dân học vụ số”, Bộ GDĐT thúc đẩy chuyển đổi số trong giáo dục phổ thông với nhiều nội dung: tăng cường dạy học trực tuyến, học liệu số, học bạ điện tử, đánh giá qua hệ thống LMS; kết nối cơ sở dữ liệu ngành với hệ thống quốc gia; giáo viên tích hợp ứng dụng AI trong giảng dạy; tổ chức triển khai phong trào “Bình dân học vụ số” rộng khắp… Vụ trưởng Vụ Giáo dục phổ thông cũng nhận định, bối cảnh chuyển đổi số quốc tế và trong nước đặt ra yêu cầu giáo dục phổ thông càng phải triển khai chuyển đổi số mạnh mẽ hơn.

“Năm học vừa qua, Bộ GDĐT đã kịp thời ban hành Thông tư 02/2025/TT-BGDĐT và hướng dẫn tại Công văn 3456/BGDĐT-GDPT ngày 27/6/2025 để đáp ứng việc đưa AI vào trường học, chính thức bổ sung năng lực công nghệ vào Chương trình GDPT 2018. Môn Tin học được xác định lại vị trí, đóng vai trò quan trọng trong trang bị năng lực số toàn diện cho học sinh từ lớp 1 đến lớp 12”, Vụ trưởng thông tin thêm.

Những thay đổi trong nội dung học tập theo điều kiện thực tế đang từng bước cụ thể hóa mục tiêu xây dựng một nền giáo dục mở, hiện đại và thích ứng cao trong bối cảnh mới. Sau thời gian triển khai, giáo dục phổ thông đã có nhiều chuyển biến đáng kể. Dù vẫn còn tồn tại một số thách thức, nhưng những kết quả đạt được là tiền đề vững chắc cho quá trình đổi mới lâu dài. Trong hành trình đó, sự đồng thuận của toàn xã hội, sự chủ động của nhà trường, sự sáng tạo của giáo viên và sự trưởng thành của học sinh chính là những yếu tố làm nên thành công của một nền giáo dục nhân văn, hiện đại, khai phóng và hội nhập.

Hà Giang