Trao quyền tự chủ cho đại học: Nền tảng cho những bứt phá chiến lược

Tự chủ đại học - tạo đòn bẩy để đại học phát triển

Tự chủ đại học là khái niệm đã đã xuất hiện từ lâu trong chính sách giáo dục Việt Nam. Nhìn lại tiến trình hình thành pháp lý của hệ thống giáo dục đại học, Luật Giáo dục đại học năm 2012 bắt đầu đặt vấn đề về mô hình đại học và đại học quốc gia nhưng vẫn thiếu các thiết chế hỗ trợ tự chủ. Sau một thời gian thực hiện, vấn đề tư chủ ngày càng được quan tâm và thảo luận nhiều hơn. Tới năm 2014, Chính phủ thực hiện thí điểm cấp quyền tự chủ cho một số trường đại học công lập theo Nghị quyết 77/NQ-CP của Chính phủ về thí điểm đổi mới cơ chế hoạt động đối với cơ sở giáo dục đại học công lập giai đoạn 2014-2017. Tuy nhiên, trong thực tế, sự tự chủ này vẫn gặp một số khó khăn nhất định. Luật Giáo dục Đại học sửa đổi năm 2018, cùng với Nghị định 99/2019/NĐ-CP Quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học đã tạo ra một bước tiến mới khi quy định rõ ràng hơn về các quyền tự chủ, bao gồm tổ chức bộ máy, mở ngành đào tạo, tài chính, tuyển sinh, nhân sự… Đây là nền tảng pháp lý đầu tiên xác lập rõ ràng các quyền tự chủ mà trường đại học được thực thi.

Tự chủ đại học không chỉ dừng lại ở việc các trường được quyền quyết định tuyển sinh, đào tạo, tài chính hay nhân sự, bản chất của tự chủ đại học là trao cho các đại học quyền tự quyết chiến lược phát triển, từ đó chủ động nâng cao chất lượng đào tạo, nghiên cứu khoa học, hợp tác quốc tế và phục vụ cộng đồng. Tự chủ đi đôi với trách nhiệm giải trình, đồng thời đòi hỏi một hành lang pháp lý đủ rộng và đủ tin cậy.

Trong những năm qua, một số cơ sở giáo dục đại học tiên phong trong thực hiện tự chủ theo Nghị quyết số 77/NQ-CP và sau này là Luật Giáo dục đại học sửa đổi năm 2018, có thể kể đến như Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, Đại học Quốc gia Hà Nội… đều có những bước tiến mạnh mẽ về quản trị, năng lực nghiên cứu và uy tín học thuật.

Dự thảo Luật Giáo dục đại học sửa đổi: Mở rộng không gian pháp lý cho tự chủ đại học

Nhằm tiếp tục hoàn thiện thể chế và mở rộng hơn nữa quyền tự chủ cho các cơ sở giáo dục đại học, Bộ GDĐT đang hoàn hiện Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học, quy định rõ hơn về quyền tự chủ toàn diện, từ học thuật, tổ chức bộ máy đến các vấn đề về tài chính.

Một trong những nội dung được chú ý là việc làm rõ, tăng cường quyền tự chủ và nâng cao năng lực quản trị của các cơ sở giáo dục đại học, cũng như hiệu lực quản lý nhà nước. Trong nhóm nội dung này, Luật sẽ phân định rõ ràng giữa Chủ tịch Hội đồng trường và Hiệu trưởng cơ sở giáo dục đại học cùng tiêu chuẩn, quyền hạn, trách nhiệm, quy trình bổ nhiệm, miễn nhiệm… Theo Vụ Giáo dục Đại học, một trong những thay đổi căn bản là sẽ không còn áp dụng tự chủ có điều kiện như luật hiện hành. Thay vào đó, các trường được trao quyền thực chất trong tự chủ, gắn với trách nhiệm giải trình, đảm bảo chất lượng xuyên suốt trong tất cả hoạt động của giáo dục đại học.

Việc sửa đổi Luật được kỳ vọng sẽ tạo hành lang pháp lý rõ ràng, tháo gỡ những chồng chéo giữa các Luật liên quan, vốn từng là rào cản đối với tự chủ đại học trong thời gian qua. Khi được trao quyền, các đại học cần chứng minh được năng lực quản trị, hiệu quả sử dụng nguồn lực và trách nhiệm giải trình minh bạch.

Một số mô hình mới như mô hình “3 nhà”- Nhà nước, Nhà trường, Nhà doanh nghiệp chỉ có thể vận hành hiệu quả khi các đại học có đủ quyền và năng lực để làm đầu mối liên kết. Tự chủ không thể vận hành trong một hệ thống đơn lẻ, cần sự đồng bộ về tài chính, nhân sự, tổ chức quản lý, công nghệ… để hỗ trợ các trường phát huy quyền tự chủ hiệu quả. Các yếu tố này cần được thiết kế đồng bộ, có tính liên thông và gắn với mục tiêu nâng cao chất lượng đào tạo, nghiên cứu và đóng góp cho phát triển kinh tế - xã hội.

Đại học Quốc gia trong vai trò tiên phong tự chủ

Ngày 11/7/2025, Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Thành Long vừa ký ban hành Nghị định số 201/2025/NĐ-CP quy định về chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của Đại học Quốc gia, thay thế Nghị định số 186/2013/NĐ-CP ngày 17/11/2013 của Chính phủ. Đây được xem là bước ngoặt chiến lược trong hành trình phát triển giáo dục đại học Việt Nam.

Ảnh minh họa (Nguồn: Đại học Quốc gia Hà Nội)

Nghị định mới không chỉ mở rộng quyền tự chủ mà còn xác lập vị thế pháp lý đặc biệt của Đại học Quốc gia - một thiết chế giáo dục công lập đặc biệt, có quyền tự chủ từ quyền quyết định chiến lược phát triển, phân bổ nguồn lực nội bộ, đến quyền ký kết hợp tác quốc tế, đề xuất và thực hiện các chương trình cấp quốc gia, đóng vai trò là đầu mối nghiên cứu, cung cấp luận cứ khoa học cho việc xây dựng chủ trương, chính sách, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội.

Đặc biệt, Đại học Quốc gia được làm việc trực tiếp với các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương để giải quyết những vấn đề liên quan. Khi cần thiết, Đại học Quốc gia báo cáo Thủ tướng Chính phủ về những vấn đề liên quan đến hoạt động và phát triển; thực hiện việc cung cấp thông tin, báo cáo phục vụ hoạt động kiểm tra, thanh tra của các bộ, ngành có liên quan và Ủy ban nhân dân cấp tỉnh nơi Đại học Quốc gia, đơn vị thành viên, đơn vị trực thuộc và đơn vị thuộc Đại học Quốc gia đặt trụ sở theo quy định của pháp luật. Đây là điểm nhấn mang tính quyết định, trao quyền cho đại học năng lực hành động thực chất để phát triển các mục tiêu học thuật, đổi mới sáng tạo và cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao cho quốc gia.

Việt Nam đang chuyển sang nền kinh tế tri thức, đổi mới sáng tạo, trong hành trình đó, các trường đại học đóng vai trò đầu tàu trong đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, nghiên cứu và chuyển giao tri thức. Dự thảo Luật Giáo dục đại học sửa đổi và Nghị định số 201/2025/NĐ-CP là những tín hiệu cho thấy giáo dục đại học đang được chuyển từ “quản lý” sang “trao quyền”. Đây là cơ hội để đại học Việt Nam khẳng định vị thế không chỉ trong hệ thống giáo dục quốc gia mà cả trên bản đồ giáo dục đại học thế giới.

Hà Giang