Hiệu quả của mô hình học tập hợp tác trong việc nâng cao kỹ năng đọc hiểu phản biện

Trong bối cảnh giáo dục hiện đại đòi hỏi năng lực tư duy phản biện cao, kỹ năng đọc hiểu phản biện ngày càng được xem là nền tảng thiết yếu để học sinh và sinh viên xử lý, đánh giá và phân tích thông tin một cách hiệu quả. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu trước đây chỉ ra rằng phần lớn người học còn gặp khó khăn trong việc phát triển kỹ năng này do cách tiếp cận giảng dạy truyền thống còn thiếu tính phản biện và cộng tác. Từ đó, mô hình học tập hợp tác được đề xuất như một phương pháp tiềm năng nhằm khắc phục hạn chế nói trên.

Mô hình dạy học hợp tác là một cách tiếp cận lấy người học làm trung tâm, trong đó học sinh làm việc theo nhóm để chia sẻ ý kiến, thảo luận và phân tích các văn bản đọc cũng như các luận điểm và ý tưởng chính. Thay vì tiếp thu thụ động, học sinh chủ động tham gia vào quá trình đánh giá và phân tích thông tin, học cách nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ và cùng nhau tìm ra giải pháp. Thông qua sự tương tác xã hội và phối hợp giải quyết nhiệm vụ chung, phương pháp này góp phần phát triển tư duy phản biện một cách hiệu quả.

Nghiên cứu của Setiawan, Suwandi và Rohmadi (2025) thực hiện một phân tích tổng hợp (meta-analysis) nhằm đánh giá mức độ hiệu quả của mô hình học tập hợp tác trong việc nâng cao kỹ năng đọc hiểu phản biện. Dữ liệu được tổng hợp từ 28 nghiên cứu có thiết kế thực nghiệm/quasi-thực nghiệm, được lựa chọn trong khoảng thời gian từ 2011 đến 2024 từ các cơ sở dữ liệu học thuật như Scopus, Google Scholar, EBSCO, ScienceDirect, ProQuest,... với tổng cộng 2043 người tham gia.

Phương pháp phân tích sử dụng phần mềm Comprehensive Meta-Analysis V3 (CMA), cho phép xác định kích thước ảnh hưởng (effect size) và kiểm định sự dị biệt giữa các nghiên cứu. Kết quả cho thấy kích thước ảnh hưởng tổng hợp theo mô hình cố định là 0.784 (95% CI: 0.689 đến 0.880, p < 0.05) và theo mô hình ngẫu nhiên là 0.939 (95% CI: 0.563 đến 1.315, p < 0.05). Điều này chứng minh rằng mô hình học tập hợp tác có ảnh hưởng tích cực đáng kể đến việc nâng cao kỹ năng đọc phản biện so với các mô hình dạy học truyền thống.

Mặc dù mô hình học tập hợp tác cho thấy hiệu quả tích cực trong việc nâng cao kỹ năng đọc hiểu phản biện, nhưng mức độ dị biệt giữa các nghiên cứu lại rất cao (I² = 93.46%). Điều này cho thấy hiệu quả của mô hình có thể bị chi phối bởi nhiều yếu tố điều kiện (moderators) khác nhau như cấp học, quốc gia, loại hình công bố và phương pháp giảng dạy cụ thể. Cụ thể, khi xét theo cấp học, mô hình này cho hiệu quả cao nhất ở bậc trung học phổ thông (effect size = 1.498) và tiểu học (1.307), tiếp đến là trung học cơ sở (1.142), và thấp nhất ở bậc đại học (0.649). Tuy cả bốn cấp học đều đạt mức ý nghĩa thống kê, song kết quả cho thấy mô hình học tập hợp tác phát huy tác dụng rõ rệt hơn ở các bậc giáo dục phổ thông. Xét theo quốc gia, hiệu quả của mô hình cũng dao động đáng kể, với các nước như Ấn Độ (2.812), Ai Cập (1.969) và UAE (1.042) cho kết quả rất cao, trong khi Ethiopia (-0.403), Libya (0.296) và Hoa Kỳ (0.049) lại cho thấy kết quả yếu hoặc không có ý nghĩa thống kê. Sự khác biệt này phần lớn phản ánh điều kiện giáo dục, nguồn lực và môi trường học tập không đồng đều giữa các quốc gia. Về hình thức công bố, các bài báo khoa học có effect size cao hơn (0.792) so với các kỷ yếu hội thảo (0.666), cho thấy chất lượng nghiên cứu và mức độ kiểm duyệt có thể ảnh hưởng đáng kể đến kết quả. Cuối cùng, khi so sánh giữa các mô hình giảng dạy, học tập hợp tác cho thấy hiệu quả vượt trội (0.848), cao hơn mô hình học truyền thống (0.798), học trực tiếp (0.562), và đặc biệt nổi bật so với mô hình học khoa học – vốn có hiệu quả thấp nhất (0.073). Những phân tích này củng cố vai trò nổi bật của yếu tố “hợp tác” trong việc thúc đẩy tư duy phản biện hiệu quả và bền vững trong môi trường giáo dục.

Nguồn: Pexels.com

Mặc dù kết quả tổng thể cho thấy tính hiệu quả của mô hình học tập hợp tác, nghiên cứu cũng chỉ ra những hạn chế cần lưu ý. Việc triển khai mô hình này ở các vùng khó khăn như Ethiopia hay Libya còn gặp cản trở do thiếu thốn về cơ sở vật chất, môi trường lớp học không ổn định, giáo viên chưa được đào tạo chuyên sâu. Ở Mỹ, mặc dù có hệ thống giáo dục tiên tiến, việc quá chú trọng vào kiểm tra chuẩn hóa và cá nhân hóa học tập cũng phần nào hạn chế hiệu quả của mô hình học tập theo nhóm.

Một điểm đáng chú ý là các chiến lược cụ thể trong mô hình học tập hợp tác như Jigsaw, Think-Pair-Share, STAD... có thể mang lại hiệu quả khác nhau tùy theo bối cảnh áp dụng và đặc điểm người học. Vì vậy, lựa chọn đúng chiến lược phù hợp với lớp học và văn hóa học tập địa phương là điều kiện tiên quyết để mô hình phát huy tối đa tác dụng.

Tóm lại, nghiên cứu cung cấp bằng chứng vững chắc cho thấy mô hình học tập hợp tác là một phương pháp hiệu quả trong việc nâng cao kỹ năng đọc hiểu phản biện ở nhiều bậc học và quốc gia khác nhau. Sự tương tác, hợp tác giữa người học đóng vai trò cốt lõi giúp phát triển khả năng phân tích, đánh giá và lập luận – những yếu tố trọng yếu của tư duy phản biện. Tuy nhiên, để mô hình này thực sự hiệu quả và bền vững, cần có sự đầu tư vào đào tạo giáo viên, điều chỉnh chương trình giảng dạy, và cải thiện điều kiện học tập phù hợp với từng bối cảnh cụ thể. Nghiên cứu gợi mở nhiều triển vọng cho cải cách phương pháp dạy học hiện đại, đồng thời đặt nền tảng cho những nghiên cứu sâu hơn về việc kết hợp linh hoạt giữa các mô hình học tập, đặc điểm học sinh và môi trường giáo dục trong việc phát triển kỹ năng học thuật cốt lõi của thế kỷ 21.

Hoàng Dũng lược dịch

Nguồn:

Setiawan, A., Suwandi, S., & Rohmadi, M. (2025). The effectiveness of the cooperative learning model in enhancing critical reading skills: A meta-analysis study. European Journal of Educational Research, 14(3), 743-760. https://doi.org/10.12973/eu-jer.14.3.743