Giáo dục đại học trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia

Đổi mới sáng tạo: Nền móng của sức cạnh tranh quốc gia

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy Nghiên cứu và Phát triển (R&D) là động lực then chốt giúp các quốc gia như Pháp, Hàn Quốc, Singapore hay Israel bứt phá và chuyển mình thành công. Moustapha & Yu (2021) nghiên cứu định lượng trên 35 quốc gia thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) cho thấy 1% tăng trong chi tiêu cho R&D có thể giúp tăng 2,83% GDP thực tế - phản ánh vai trò then chốt của đổi mới sáng tạo đối với tăng trưởng kinh tế dài hạn.

Theo các chuyên gia, công nghệ, dữ liệu và sáng tạo đang trở thành nguồn lực chủ đạo cho phát triển nền kinh tế. Một trong những rào cản lớn khiến đổi mới sáng tạo tại Việt Nam khó phát triển là thiếu một hệ sinh thái đủ mạnh. Việc đổi mới sáng tạo không thể bị biến thành một “cuộc đua” trong giới nghiên cứu hoặc phong trào trong doanh nghiệp. Như vậy, đổi mới sáng tạo sẽ không tạo ra tác động lan toả. Việt Nam cần một kiến trúc tổng thể về đổi mới sáng tạo, trong đó một trong những trụ cột chính là xây dựng cơ chế thương mại hoá, kết nối chuyên gia và hợp tác giữa ngành - đại học thông qua ưu đãi tài chính. Hệ thống viện, trường cần có sức tác động thực sự và liên kết với doanh nghiệp và thị trường.

Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Hồ Tú Bảo - thành viên Hội đồng Tư vấn quốc gia về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; Viện trưởng Viện Toán cao cấp - Công nghệ thông tin và Chuyển đổi số, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam so sánh hệ sinh thái đổi mới sáng tạo như một hệ thống nhiều thành phần cộng sinh, trong đó mọi mắt xích đều cần tin cậy nhau, minh bạch trong chính sách và mục tiêu. Giáo sư nhấn mạnh, nếu không tạo được sự tin tưởng giữa các chủ thể tham gia, từ cơ quan quản lý; viện nghiên cứu, trường đại học đến doanh nghiệp thì hệ sinh thái này khó có thể bền vững.

GS.TSKH Hồ Tú Bảo - thành viên Hội đồng Tư vấn quốc gia về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số

“Muốn tạo ra một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo thực sự thì phải tạo ra sự thay đổi. Điều này đã được nêu rõ trong Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Tôi cho rằng điểm mới trong chính sách hiện hành là Quốc hội vừa thông qua Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, nghĩa là đã gắn chữ khoa học công nghệ với đổi mới sáng tạo. Nền tảng của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo là phải tạo ra sự tin cậy giữa những thành phần muốn tham gia vào hệ sinh thái ấy, minh bạch trong ý tưởng, mục tiêu và chính sách.Tiếp đến là phải kết nối và tạo ra không khí trao đổi thẳng thắn giữa các thành phần tham gia hệ sinh thái. Ở đây không chỉ là kết nối về mặt vật lý mà cần tính đến kết nối số, kết nối về con người để tạo sự tin cậy trong hợp tác”, Giáo sư Hồ Tú Bảo chia sẻ thêm.

Vai trò trung tâm của giáo dục đại học với đổi mới sáng tạo

Theo các chuyên gia, cần tránh sai lầm trong thiết kế chính sách đó là thiết kế chính sách đổi mới sáng tạo biệt lập, không có sự gắn kết hệ thống chính sách kinh tế, giáo dục, lao động hay tài chính. Hệ quả là sự đứt gãy giữa định hướng vĩ mô và thực tiễn thực thi. Một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo sẽ không thể vận hành nếu thiếu trung tâm tri thức là các trường đại học.

Một trong những khuyến nghị được đưa ra là yêu cầu tái định vị vai trò của giáo dục đại học như một trung tâm dẫn dắt đổi mới. Đổi mới sáng tạo không thể phát triển nếu thiếu lực lượng lao động có tư duy phản biện, kỹ năng công nghệ, khả năng làm việc liên ngành và tinh thần khởi nghiệp. Để đại học thực hiện tốt vai trò là đầu tàu dẫn dắt đổi mới sáng tạo, cần trao quyền tự chủ học thuật và tài chính thực chất để các cơ sở giáo dục đại học phát triển nghiên cứu và chuyển giao công nghệ. Ngoài ra, cần cơ chế phù hợp để cho phép và khuyến khích các trường đại học thành lập doanh nghiệp vệ tinh (spin-off), vườn ươm, trung tâm đổi mới sáng tạo, qua đó hình thành các mô hình khởi nghiệp theo chuẩn quốc tế. Nhiều quốc gia đã thành công nhờ xác định rõ vai trò trung tâm của trường đại học trong chiến lược đổi mới quóc gia. Trường đại học không chỉ giảng dạy mà còn dẫn dắt phát triển công nghệ và hình thành lực lượng lao động sáng tạo.

Đổi mới sáng tạo không thể thành công nếu xem đó là nhiệm vụ riêng của nhà khoa học hoặc hoạt động mang tính chiến dịch của doanh nghiệp. Đó phải là một chiến lược phát triển quốc gia, nơi mỗi cá nhân, tổ chức ngành nghề đều được trao quyền đổi mới trong một hệ sinh thái hỗ trợ thực chất.

Lương Ngọc, Hà Giang