Xã hội hoá giáo dục - động lực và trách nhiệm chung

Trong định hướng phát triển giáo dục và đào tạo, Nghị quyết 29-NQ/TW xác định rõ: Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu. Xã hội hóa được đặt bên cạnh các trụ cột đổi mới khác như chuẩn hóa, hiện đại hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế, thể hiện tầm quan trọng của việc huy động sức mạnh toàn xã hội vào công cuộc nâng cao chất lượng giáo dục.

Ảnh minh họa

Sử dụng hiệu quả nguồn ngân sách nhà nước

Theo số liệu từ Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT), hiện nay tỷ lệ dự toán chi thường xuyên ngân sách nhà nước cho GDĐT trong giai đoạn 2021-2024 được Quốc hội phê chuẩn đạt từ 13,81% đến 15,45%, giảm so với giai đoạn 2016-2020 đạt từ 17,4% đến 18,5%.

Ngân sách chi thường xuyên lĩnh vực lĩnh vực giáo dục chủ yếu là chi cho con người. Tuy nhiên, qua số liệu báo cáo kế hoạch dự toán ngân sách nhà nước hàng năm, nhiều tỉnh chưa đạt tỷ lệ tối thiểu 18% chi cho chuyên môn trong tổng chi thường xuyên theo quy định tại Quyết định số 46/2016/QĐ-TTg (trước năm 2022) và tối thiểu 19% theo quy định tại Quyết định số 30/2021/QĐ-TTg. Như vậy, chi cho các hoạt động giảng dạy và học tập chiếm tỷ lệ còn thấp. Theo Bộ GDĐT, nguyên nhân chủ yếu là do một số địa phương phải dùng nguồn kinh phí chi cho giảng dạy học tập để chi lương cho nhân viên hợp đồng. Thực trạng này đã tạo ra những khó khăn, bất cập, làm ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động giáo dục, nhất là tại các cơ sở giáo dục vùng sâu, vùng xa, vùng có điều kiện kinh tế xã hội đặc biệt khó khăn.

Trong bối cảnh đó, xã hội hóa trở thành giải pháp quan trọng nhằm giải quyết những thiếu hụt và bổ sung nguồn lực cho giáo dục, góp phần thực hiện hóa các mục tiêu phát triển.

Huy động xã hội hoá vì một nền giáo dục mở và chất lượng

Thực tế cho thấy, phát triển giáo dục không chỉ là nhiệm vụ của Nhà nước, mà cần sự tham gia của cả hệ thống chính trị, toàn xã hội và trước hết là sự chủ động, sáng tạo từ cơ sở giáo dục. Trên cơ sở đó, công tác xã hội hoá giáo dục được đẩy mạnh, cả về số lượng lẫn chất lượng.

Bộ GDĐT đã tham mưu trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Nghị định số 125/2024/NĐ-CP ngày 05/10/2024 về Quy định về điều kiện đầu tư và hoạt động trong lĩnh vực giáo dục. Theo đó, có một số thay đổi cơ bản như: đơn giản hoá quy định về hoạt động kinh doanh thuộc chức năng quản lý của Bộ GDĐT, cải thiện môi trường đầu tư, điều kiện thành lập các cơ sở giáo dục… Những thay đổi này góp phần quan trọng trong việc thu hút đầu tư vào lĩnh vực GDĐT.

Theo số liệu từ Bộ GDĐT, năm 2024 có 566 dự án xã hội hoá giáo dục. Trong đó có 72 dự án xã hội hoá có vốn đầu tư nước ngoài, 85 dự án liên doanh liên kết của đơn vị sự nghiệp công lập. Tổng số vốn đầu tư cho công tác xã hội hoá hơn 6 nghìn tỷ đồng. Ngoài ra, Bộ GDĐT cũng tăng cường giao quyền tự chủ cho các cơ sở giáo dục công lập. Đến nay, đã có 24 đơn vị thuộc Bộ GDĐT tự chủ tài chính trong số 100 đơn vị sự nghiệp GDĐT công lập và đơn vị sự nghiệp khoa học công nghệ công lập, đạt tỷ lệ 21% số đơn vị tự chủ tài chính so với mục tiêu tại Nghị quyết số 19-NQ/TW của Hội nghị Trung ương 6 khoá XII là có 10% đơn vị tự chủ tài chính.

Dù đạt được nhiều kết quả tích cực, nhưng công tác xã hội hoá giáo dục hiện nay vẫn tồn tại một số bất cập. Nguồn ngân sách của một số địa phương còn hạn hẹp. Việc thực hiện tự chủ tài chính nhìn chung chưa cao, chủ yếu vẫn là ngân sách nhà nước cấp phát. Theo Bộ GDĐT, nguyên nhân chủ yếu của vấn đề này là do công tác quy hoạch của địa phương còn một số bất cập, chưa đánh giá sát với nhu cầu thực tế để thu hút hiệu quả sự tham gia của các nguồn lực vào xã hội hoá giáo dục.

Xã hội hoá giáo dục là quá trình xây dựng một hệ sinh thái giáo dục mà trong đó, mọi thành phần xã hội - từ người dân, doanh nghiệp, các tổ chức chính trị xã hội cùng tham gia kiến tạo, hỗ trợ và kiểm soát chất lượng. Sự tham gia ấy không chỉ dưới hình thức vật chất, mà còn là sự kết nối thực tiễn với nhà trường, cải tiến chương trình đào tạo, chia sẻ kinh nghiệm, đồng hành trong giáo dục kỹ năng sống, kỹ năng số và định hướng nghề nghiệp cho học sinh.

Xã hội hóa giáo dục nếu được hiểu và thực hiện đúng sẽ không chỉ là công cụ giảm tải ngân sách, mà là động lực để thúc đẩy hệ thống giáo dục chuyển mình theo hướng đa dạng, linh hoạt, gắn kết chặt chẽ với thực tiễn và nhu cầu xã hội.

Hà Giang