Định hình lại chương trình trường chuyên: Tạo đột phá trong đào tạo mũi nhọn

Bước đi cần thiết cho hệ thống giáo dục mũi nhọn

Trường chuyên - mô hình giáo dục đặc thù được xác lập trong hệ thống giáo dục Việt Nam, từ đâu đã đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện, đào tạo và bồi dưỡng học sinh có năng khiếu, qua đó góp phần hình thành nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước. Luật Giáo dục năm 2019 và Chương trình giáo dục phổ thông ban hành theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT xác định giáo dục chuyên là một bộ phận quan trọng trong hệ thống giáo dục phổ thông, nhằm phát triển năng khiếu về một số môn học trên cơ sở bảo đảm giáo dục phổ thông toàn diện, tạo nguồn đào tạo nhân tài, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước. Tuy nhiên, hiện nay các trường chuyên chủ yếu dạy học theo chương trình phổ thông hiện hành, kết hợp nâng cao một số chuyên đề hoặc tăng thời lượng, dẫn đến sự chênh lệch trong chất lượng giữa các địa phương, chưa tạo được đột phá cần thiết trong đào tạo mũi nhọn.

Ảnh minh họa

Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) vừa công bố Dự thảo Thông tư quy định Chương trình giáo dục nâng cao các môn chuyên dành cho trường trung học phổ thông chuyên. Đây là bước đầu tiên trong tiến trình xây dựng hệ thống giáo dục mũi nhọn có tính chiến lược, đồng bộ và hiện đại, đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục trong bối cảnh đổi mới và hội nhập.

Dự thảo Chương trình giáo dục nâng cao các môn chuyên được xây dựng theo nguyên tắc nâng cao từ chương trình môn học quy định tại Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT, không bao gồm các nội dung mở rộng ngoài đơn vị nội dung kiến thức môn học, tiếp cận quốc tế, đổi mới liên tục theo xu hướng tiếp cận của thế giới. Nội dung môn học chứa đựng những chuyên đề tiếp cận nội dung quốc gia và quốc tế quan tâm, đáp ứng yêu cầu đào tạo mũi nhọn, lựa chọn nhân tài, đáp ứng cuộc thi học sinh giỏi quốc gia, quốc tế.

Thời lượng dành cho dạy học nội dung giáo dục nâng cao các môn chuyên được quy định cụ thể tại Dự thảo Thông tư, cụ thể: các môn Ngữ văn và Toán: 70 tiết/năm học; các môn Lịch sử, Địa lí, Vật lí, Hóa học, Sinh học và Tin học: 52 tiết/năm học; các môn ngoại ngữ Tiếng Anh, Tiếng Đức, Tiếng Nga, Tiếng Pháp, Tiếng Trung Quốc, Tiếng Hàn và Tiếng Nhật: 70 tiết/năm học. Chương trình giáo dục nâng cao các môn chuyên có nội dung bắt buộc và nội dung lựa chọn bắt buộc chiếm tỉ lệ khoảng 20% thời lượng chương trình giáo dục nâng cao.

Cấu trúc dự thảo Chương trình rõ ràng, tạo điều kiện cho giáo viên lập kế hoạch giảng dạy; kiến thức trong chương trình cốt lõi, chuyên đề học tập (quy định tại Chương trình giáo dục phổ thông 2018) và chuyên đề giáo dục nâng cao có sự kết nối, kế thừa, đổi mới, đồng bộ; tạo sự mới mẻ, hấp dẫn đối với cả người dạy và người học khi chinh phục những tầng bậc ngày càng cao hơn của kiến thức.

Giáo dục mũi nhọn trong bối cảnh toàn cầu hóa

Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu về nguồn nhân lực chất lượng cao, giáo dục mũi nhọn cần đóng vai trò trung tâm trong việc phát triển thế hệ người học có tư duy độc lập, sáng tạo, khả năng phản biện và năng lực hội nhập quốc tế.

Đối với học sinh có năng khiếu, Chương trình tạo môi trường học thuật nâng cao, phát triển khả năng tư duy logic, sáng tạo, phản biện, phát triển năng lực tự học, nghiên cứu, trình bày học thuật; đảm bảo năng lực tham gia thi học sinh giỏi các cấp, kỳ thi quốc tế, nghiên cứu khoa học kỹ thuật học sinh trung học. Chương trình giúp học sinh xác định lộ trình nghề nghiệp sớm và rõ ràng thông qua: kiến thức mở rộng về ngành, lĩnh vực liên quan đến môn học; học tập định hướng nghề nghiệp chuyên biệt. Chương trình sẽ được tăng cường nội dung thực hành, thí nghiệm, chú trọng khai thác công nghệ thông tin và định hướng học sinh chuyên trong khai thác và sử dụng AI.

Ví dụ, chuyên đề 6 của môn Lịch sử đề cập các nội dung về thực trạng tranh chấp lợi ích và chính sách của một số nước lớn; yêu cầu học sinh phân biệt được các loại tranh chấp chủ yếu ở Biển Đông, hiểu được tính phức tạp ở khu vực này để đồng cảm, chia sẻ với những khó khăn trong đấu tranh, bảo vệ chủ quyền biển, đảo hiện nay. Hay với môn Tin học, 5 yêu cầu cần đạt về năng lực của học sinh đều gắn với bối cảnh mới, gồm sử dụng và quản lý các phương tiện công nghệ thông tin và truyền thông; ứng xử phù hợp trong môi trường số; giải quyết vấn đề với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin và truyền thông; ứng dụng chúng trong tự học; hợp tác trong môi trường số.

Nếu được thông qua, chương trình bắt đầu áp dụng với lớp 10 ngay trong năm học tới, sau đó lần lượt tới lớp 11 và 12 trong các năm sau, thống nhất trên cả nước. Chương trình này được kỳ vọng sẽ giúp học sinh phát triển khả năng tư duy, sáng tạo, phản biện, hỗ trợ các em xác định lộ trình sớm và rõ ràng. Xa hơn, chương trình sẽ tạo nền tảng cho những nhân lực tiềm năng cho các lĩnh vực then chốt như khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, kinh tế tài chính, ngoại giao, giáo dục tinh hoa.

Tài liệu tham khảo:

Bộ GDĐT (2025). Dự thảo Thông tư quy định Chương trình giáo dục nâng cao các môn chuyên dành cho trường THPT chuyên. https://moet.gov.vn/tintuc/Pages/tin-tong-hop.aspx?ItemID=10896

Hà Giang