Việt Nam đang ở “thời điểm vàng” để thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu nhân lực

Những năm gần đây, Việt Nam đã và đang tập trung thu hút đầu tư vào các lĩnh vực khoa học, công nghệ và kỹ thuật cao. Các ngành STEM và bán dẫn được xác định là hướng đi chiến lược, đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Việc đầu tư đúng hướng vào đào tạo nhân lực chất lượng cao trong những ngành này sẽ tạo điều kiện để chuyển dịch cơ cấu nhân lực theo hướng hiện đại, gắn với nhu cầu của nền kinh tế số.

Ảnh minh họa

Theo Bộ Giáo dục và đào tạo (GDĐT), hiện có khoảng 90% cơ sở giáo dục đại học đã tham gia đào tạo các ngành STEM. Riêng năm 2024, số lượng sinh viên chính quy theo học các ngành này tăng 10,6% so với năm trước, tương đương khoảng 60.000 sinh viên. Tổng số sinh viên tuyển mới vào các ngành STEM năm nay đạt 218.000 em, chiếm 36% tổng chỉ tiêu tuyển sinh toàn quốc. Ở bậc sau đại học, xu hướng tăng trưởng càng rõ nét: số lượng học viên cao học trong các ngành STEM năm 2024 tăng 34%, đạt gần 20.000 học viên, còn số nghiên cứu sinh tăng 33%, đạt gần 4.000 người – tức là tăng gần 600 nghiên cứu sinh so với năm 2023. Những con số này cho thấy tính hiệu quả bước đầu từ các chính sách ưu tiên đầu tư và định hướng phát triển khoa học - công nghệ quốc gia.

Tuy nhiên, thực tế tỷ lệ người học STEM tại Việt Nam hiện chỉ đạt khoảng 27-31%, vẫn thấp hơn nhiều so với các quốc gia trong khu vực và trên thế giới. Ở Singapore là 46%, Malaysia 50%, Hàn Quốc 33%, Phần Lan 36% và Đức là 39%. Điều đó cho thấy Việt Nam cần đẩy mạnh hơn nữa cả về quy mô, tốc độ và chính sách hỗ trợ. 

Trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới, với yêu cầu bức thiết về nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt trong các ngành khoa học - công nghệ, trí tuệ nhân tạo và bán dẫn, ngành giáo dục đang triển khai nhiều giải pháp mang tính chiến lược. Một dấu mốc quan trọng là ngày 25/4/2025, Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Đề án 1002 về đào tạo nguồn nhân lực phục vụ phát triển công nghệ giai đoạn 2025–2035, tầm nhìn đến 2045. Đề án này đặt ra hai mục tiêu tổng quát và bốn nhóm nhiệm vụ trọng tâm, được xem là nền tảng cho các bước đi tiếp theo trong chiến lược nhân lực quốc gia. Bên cạnh STEM, ngành công nghiệp bán dẫn - lĩnh vực mũi nhọn mang tính chiến lược cũng được Chính phủ quan tâm đặc biệt. Ngày 21/9/2024, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chương trình 1017 về phát triển nhân lực ngành công nghiệp bán dẫn đến năm 2030, tầm nhìn 2050, với mục tiêu đến năm 2030 đào tạo ít nhất 50.000 kỹ sư bán dẫn, và đến 2050 có lực lượng đủ mạnh để tham gia vào chuỗi giá trị bán dẫn toàn cầu. Về chương trình đào tạo, Bộ GDĐT đã xây dựng bộ chuẩn chương trình, thành lập các hội đồng chuyên gia thẩm định, và hiện đã công bố hơn 30 chương trình đào tạo tại 8 cơ sở giáo dục đại học. 

Về mặt tài chính, Bộ GDĐT đang phối hợp với các bộ, ngành để xây dựng một nghị định riêng về chính sách học bổng và tín dụng ưu đãi cho người học ngành STEM, đào tạo tiến sĩ và thu hút nhân tài các ngành trọng điểm. Nghị định này dự kiến được trình trong tháng 7/2025. Đồng thời, Bộ Tài chính cũng đang phối hợp để xây dựng chính sách tín dụng ưu đãi dành riêng cho người học các ngành công nghệ cao, bao gồm cả AI và bán dẫn.

Dù có nhiều chuyển biến tích cực, thực tế cho thấy Việt Nam vẫn còn đối mặt với không ít thách thức. Tỷ lệ người học STEM tăng nhưng vẫn chưa đạt kỳ vọng. Một số cơ sở đào tạo chưa được đầu tư đồng bộ về trang thiết bị, phòng thí nghiệm và nguồn nhân lực giảng dạy. Việc kết nối giữa “Nhà nước – Nhà trường – Doanh nghiệp” dù đã được đề cập nhiều nhưng chưa được triển khai rộng rãi và hiệu quả trên thực tế. Đặc biệt, các chính sách tài chính, học bổng, tín dụng ưu đãi vẫn mới ở mức đề xuất, chưa thực sự đi vào đời sống, khiến người học còn e dè trước lựa chọn những ngành học có độ khó cao và yêu cầu đầu tư lớn về thời gian, công sức.

Trong bối cảnh đó, Bộ GDĐT khẳng định tiếp tục xem việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao là nhiệm vụ chiến lược. Các trường đại học trọng điểm đang vào cuộc mạnh mẽ với nhiều giải pháp đồng bộ như nâng cao nội lực đào tạo, mở rộng hợp tác quốc tế, đẩy mạnh chuyển đổi số trong giáo dục, xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trong trường đại học và tăng cường liên kết doanh nghiệp để tạo cơ hội thực hành, việc làm cho sinh viên.

Hà Giang