Sáu nguyên tắc phát triển và quản lý nhà giáo: Thúc đẩy sáng tạo, tạo đột phá trong xây dựng đội ngũ nhà giáo

Nhà giáo là lực lượng nòng cốt của ngành giáo dục, có vị thế quan trọng trong xã hội, được tôn trọng, bảo vệ, tôn vinh (Ảnh minh hoạ, nguồn Internet)

Để thực hiện nhiệm vụ quan trọng này, mới đây tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV đã phê duyệt Luật Nhà giáo số 73/2025/QH15 (có hiệu lực từ 1/1/2026) trong đó có quy định 6 nguyên tắc đối với việc phát triển và quản lý nhà giáo.

Nhà giáo là lực lượng nòng cốt của ngành giáo dục, có vị thế quan trọng trong xã hội, được tôn trọng, bảo vệ, tôn vinh. Đặc biệt, Nhà giáo có vai trò quyết định trong việc bảo đảm chất lượng giáo dục; có vai trò quan trọng trong việc xây dựng nguồn nhân lực, xây dựng xã hội học tập, xã hội số và xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Để phát triển đội ngũ nhà giáo Chính phủ quy định cụ thể 6 nguyên tắc quản lý và phát triển đội ngũ nhà giáo tại Điều 5, Luật Nhà Giáo bao gồm: Bảo đảm phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; Thực hiện chuẩn hóa, nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo; Thực hiện bình đẳng giới; Tôn trọng và bảo đảm quyền tự chủ, sáng tạo trong hoạt động chuyên môn của nhà giáo; Thực hiện phân quyền, phân cấp; có sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước trong quản lý và phát triển nhà giáo; Bảo đảm quyền tự chủ gắn với trách nhiệm giải trình của cơ sở giáo dục trong quản lý và phát triển nhà giáo.

Phù hợp chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước: Bảo đảm định hướng chính trị – pháp lý vững chắc

Việc quản lý và phát triển nhà giáo không thể tách rời hệ thống chính trị, xã hội mà ngành giáo dục đang phục vụ. Nguyên tắc đầu tiên đòi hỏi mọi chính sách và hoạt động liên quan đến đội ngũ nhà giáo phải đặt trong khuôn khổ của Nghị quyết, Chiến lược phát triển giáo dục – đào tạo quốc gia, Hiến pháp, Luật Giáo dục và các văn bản quy phạm pháp luật liên quan.

Nghị quyết 29-NQ/TW năm 2013 của Trung ương Đảng về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đã xác định nhà giáo là "nhân tố quyết định chất lượng giáo dục". Chính vì vậy, luật hóa nguyên tắc này giúp bảo đảm sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn, đồng thời tạo hành lang pháp lý an toàn cho hoạt động quản lý nhân sự giáo dục.

Thực hiện chuẩn hóa, nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo: Gắn quản lý với phát triển chuyên môn

Một trong những nội dung đột phá của Luật Giáo dục sửa đổi là nhấn mạnh chuẩn nghề nghiệp là căn cứ để đánh giá, bồi dưỡng và sử dụng nhà giáo. Từ năm 2019 đến nay, Bộ GDĐT đã ban hành chuẩn nghề nghiệp giáo viên ở tất cả các bậc học, từ mầm non đến THPT, trở thành công cụ hữu hiệu để lượng hóa năng lực chuyên môn, phẩm chất và mức độ đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Luật mới xác định rõ, phát triển nhà giáo không chỉ là tuyển dụng đủ số lượng, mà phải nâng cao chất lượng một cách bền vững, bảo đảm đội ngũ "vừa hồng, vừa chuyên", có khả năng ứng dụng công nghệ, năng lực tổ chức lớp học tích cực, dạy học phân hóa và tích hợp hiệu quả.

Thực hiện bình đẳng giới: Bảo đảm công bằng và hòa nhập trong quản lý đội ngũ

Tỷ lệ nữ giới trong ngành giáo dục chiếm hơn 70%, đặc biệt ở bậc mầm non và tiểu học. Tuy nhiên, thực tế vẫn tồn tại không ít rào cản trong thăng tiến nghề nghiệp, chế độ thai sản, hoặc định kiến giới trong đánh giá năng lực chuyên môn.

Nguyên tắc bình đẳng giới giúp mọi giáo viên đều có quyền tiếp cận cơ hội như nhau, không phân biệt giới tính. Đây là bước đi thể hiện tinh thần hội nhập quốc tế, phù hợp với các cam kết của Việt Nam về bình đẳng giới trong giáo dục.

Nguyên tắc bình đẳng giới định vị nghề giáo mầm non không chỉ là lao động chăm sóc đơn thuần mà là một nghề chuyên môn có trình độ, có chuẩn đào tạo và được pháp luật bảo vệ.

Đảm bảo nguyên tắc này sẽ góp phần tạo môi trường làm việc an toàn, lành mạnh cho nhà giáo, đặc biệt tại vùng sâu, vùng xa – nơi nữ giáo viên chiếm ưu thế nhưng điều kiện làm việc còn nhiều thách thức.

Tôn trọng quyền tự chủ, sáng tạo trong chuyên môn: Mở rộng không gian đổi mới cho nhà giáo

Trong bối cảnh chương trình GDPT 2018 được triển khai toàn diện, nhà giáo cần nhiều hơn không gian để tự chủ trong thiết kế bài giảng, lựa chọn phương pháp, tổ chức hoạt động học tập phù hợp với học sinh và địa phương.

Luật mới khẳng định, nhà giáo có quyền được sáng tạo chuyên môn trong khuôn khổ chương trình, không bị hành chính hóa hay ràng buộc cứng nhắc bởi chỉ tiêu hình thức. Việc này không chỉ bảo vệ quyền nghề nghiệp chính đáng của giáo viên, mà còn tạo động lực cho đổi mới từ lớp học, nơi giáo viên là người đầu tiên thực thi chương trình giáo dục.

Tôn trọng tự chủ cũng đồng nghĩa với việc cần có cơ chế khuyến khích và ghi nhận sáng kiến sư phạm, sáng tạo giáo dục từ thực tiễn lớp học – góp phần nâng cao chất lượng toàn diện trong hoạt động dạy học.

Phân quyền, phân cấp và phối hợp liên ngành: Tăng tính linh hoạt, giảm chồng chéo

Giáo dục là lĩnh vực có hệ thống quản lý phức tạp, trải dài từ trung ương đến địa phương. Vì vậy, việc phân cấp quản lý nhà giáo là tất yếu để giảm tải cho trung ương, đồng thời phát huy tính chủ động của địa phương.

Luật mới xác lập nguyên tắc rõ ràng: Bộ GDĐT quản lý về chiến lược, tiêu chuẩn, quy định; địa phương chịu trách nhiệm triển khai, đánh giá và điều chỉnh phù hợp thực tế. Tuy nhiên, để tránh manh mún và sai lệch, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý: từ Bộ, Sở, Phòng đến các cơ sở giáo dục – đảm bảo thống nhất trong phân công, trách nhiệm và thông tin hai chiều.

Nguyên tắc này nếu thực hiện hiệu quả sẽ giúp giảm thủ tục, tăng hiệu quả, tránh tình trạng chồng chéo, phân tán trách nhiệm và gia tăng gánh nặng hành chính cho giáo viên.

Tại Sơn La, địa phương có địa bàn rộng, nhiều điểm trường lẻ, sau khi Bộ GDĐT triển khai thử nghiệm phân cấp quản lý và tăng phụ cấp ưu đãi, đã giúp giảm tỷ lệ giáo viên nghỉ việc xuống còn 0,5% năm 2024, thay vì 3,8% năm 2022.

Bảo đảm quyền tự chủ gắn với trách nhiệm giải trình của cơ sở giáo dục

Tự chủ trong giáo dục không chỉ dành cho các đại học mà cần mở rộng xuống cấp cơ sở phổ thông. Khi trường học được trao quyền lựa chọn, phân bổ, phát triển nhân sự, họ có thể linh hoạt tuyển dụng theo nhu cầu, chủ động trong bồi dưỡng, đánh giá và khen thưởng giáo viên.

Tuy nhiên, Luật Giáo dục cũng đồng thời đặt ra yêu cầu về giải trình: tự chủ phải đi đôi với công khai minh bạch, chịu trách nhiệm về chất lượng dạy học, sự hài lòng của người học và sự tin tưởng của xã hội.

Việc kết hợp tự chủ và trách nhiệm giải trình là bước tiến lớn trong quản trị trường học hiện đại, giúp xây dựng môi trường chuyên nghiệp, minh bạch và tạo niềm tin cho giáo viên trong quá trình phát triển nghề nghiệp.

Tại TP. Hồ Chí Minh đang vận dụng quyền “tự chủ gắn với giải trình” để cho phép các quận, huyện hợp đồng giáo viên mầm non trình độ cao với mức phụ cấp riêng, đồng thời có cơ chế phản hồi chất lượng từ phụ huynh qua hệ thống trực tuyến.

Việc triển khai đồng bộ sáu nguyên tắc trên là nền tảng pháp lý và hành chính cho việc xây dựng đội ngũ giáo viên chất lượng, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản và mục tiêu phát triển giáo dục giai đoạn 2026–2035. Đây là bước đi chiến lược của Việt Nam trong việc tôn vinh nhà giáo như lực lượng nòng cốt trong xây dựng tương lai đất nước.

Sáu nguyên tắc được quy định tại Điều 5 của Luật Nhà giáo 2025 không chỉ là những chỉ dẫn pháp lý, mà còn là nền tảng tư duy mới trong quản trị nguồn lực giáo dục: tôn trọng con người, thúc đẩy sáng tạo, phân quyền rõ ràng, đồng thời đề cao trách nhiệm giải trình và công bằng giới. Việc hiện thực hóa luật sẽ tạo đột phá trong xây dựng đội ngũ nhà giáo – lực lượng trụ cột để Việt Nam đạt mục tiêu giáo dục chất lượng, bình đẳng và phát triển bền vững.

Trịnh Thu

Tài liệu tham khảo

Luật Nhà giáo số 73/2025/QH15 https://cdn.thuvienphapluat.vn//phap-luat/2022-2/NTMH/29062025/Luat-nha-giao-so-73.pdf