Phỏng vấn ChatGPT – Cơ hội hay thách thức với giáo dục đại học?

Trí tuệ nhân tạo tạo sinh (GenAI) có thể được định nghĩa là “công nghệ (i) tận dụng các mô hình học sâu để (ii) tạo ra nội dung giống con người (ví dụ: hình ảnh, từ ngữ) để phản hồi (iii) các lời nhắc phức tạp và đa dạng (ví dụ: ngôn ngữ, hướng dẫn, câu hỏi)”. Khi Trí tuệ nhân tạo tạo sinh (AI) tiếp tục phát triển nhanh chóng, trong vài năm tới, nó sẽ thúc đẩy sự đổi mới và cải tiến trong giáo dục đại học, nhưng nó cũng sẽ tạo ra vô số thách thức mới. Cụ thể, ChatGPT (Trình biến đổi được đào tạo trước về tạo sinh), một chatbot do GenAI điều khiển, đã thu hút sự chú ý và trở thành trung tâm của cuộc tranh luận đang diễn ra liên quan đến những tác động tiêu cực tiềm ẩn mà nó có thể gây ra đối với việc dạy và học. ChatGPT tự mô tả mình là một mô hình ngôn ngữ lớn được đào tạo để “tạo ra văn bản giống con người dựa trên lời nhắc hoặc ngữ cảnh nhất định. Nó có thể được sử dụng cho nhiều tác vụ xử lý ngôn ngữ tự nhiên, chẳng hạn như hoàn thành văn bản, tạo cuộc hội thoại và dịch ngôn ngữ”. Với các kỹ năng tạo ra tiên tiến, một trong những mối quan tâm chính trong giáo dục đại học là nó có thể được sử dụng để trả lời các câu hỏi thi, viết bài tập và soạn thảo bài luận học thuật mà không dễ bị phát hiện bởi các phiên bản phần mềm chống đạo văn hiện tại.

Phản hồi từ các tổ chức giáo dục đại học (HEI) về mối đe dọa mới nổi này đối với tính toàn vẹn của học thuật rất đa dạng và rời rạc, từ những tổ chức vội vàng thực hiện lệnh cấm hoàn toàn việc sử dụng ChatGPT cho đến những tổ chức khác đã bắt đầu áp dụng bằng cách công bố hướng dẫn cho sinh viên về cách tương tác với AI một cách hiệu quả và có đạo đức. Song, cho đến nay, hầu hết thông tin do HEI cung cấp cho sinh viên vẫn chưa rõ ràng hoặc thiếu chi tiết về các trường hợp cụ thể mà việc sử dụng ChatGPT được phép hoặc được coi là chấp nhận được. Tuy nhiên, hầu hết các HEI hiện đang trong quá trình xem xét lại các chính sách của mình xung quanh việc sử dụng ChatGPT và những tác động của nó đối với tính toàn vẹn của học thuật. Trong bối cảnh này, một số cơ sở giáo dục tại Việt Nam, như Trung tâm Đào tạo từ xa - Đại học Thái Nguyên, đã bước đầu triển khai các chương trình thử nghiệm ứng dụng GenAI trong hỗ trợ học tập trực tuyến. Với vai trò là một trong những đơn vị tiêu biểu trong lĩnh vực giáo dục từ xa và số hóa nội dung đào tạo, Trung tâm không chỉ cung cấp các khóa học có tích hợp AI nhằm tăng cường khả năng tự học cho người học mà còn xây dựng các hướng dẫn sử dụng công cụ AI một cách có đạo đức và hiệu quả trong bối cảnh đào tạo đại học mở và linh hoạt. Những nỗ lực ban đầu này cho thấy tiềm năng áp dụng ChatGPT và các mô hình GenAI trong mô hình đào tạo đại học hiện đại tại Việt Nam, đồng thời mở ra một hướng đi mới trong việc xây dựng khung chính sách ứng xử với AI trong môi trường học thuật.

Website của Trung tâm Đào tạo từ xa, Đại học Thái Nguyên, https://dec.tnu.edu.vn/

Trong khi đó, ngày càng có nhiều tài liệu bắt đầu ghi lại những thách thức và cơ hội tiềm ẩn do ChatGPT đặt ra. Trong số các vấn đề chính liên quan đến việc sử dụng ChatGPT trong giáo dục, độ chính xác, độ tin cậy và đạo văn thường được nhắc tới. Các vấn đề liên quan đến độ chính xác và độ tin cậy bao gồm việc dựa vào dữ liệu thiên vị (tức là phạm vi dữ liệu hạn chế được sử dụng để đào tạo ChatGPT), có kiến ​​thức cập nhật hạn chế (tức là đào tạo đã dừng vào năm 2021) và tạo ra thông tin không chính xác/giả mạo (ví dụ: cung cấp tài liệu tham khảo hư cấu). Người ta cũng cho rằng rủi ro khi quá phụ thuộc vào ChatGPT có thể ảnh hưởng tiêu cực đến tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề của sinh viên. Về vấn đề đạo văn, bằng chứng cho thấy các bài luận do ChatGPT tạo ra có thể vượt qua các máy phát hiện đạo văn thông thường. ChatGPT cũng có thể vượt qua các kỳ thi cấp sau đại học, điều này có khả năng khiến một số loại đánh giá trở nên lỗi thời.

Nhìn chung, một số nghiên cứu ban đầu đã bắt đầu làm sáng tỏ một số thách thức và cơ hội tiềm tàng của ChatGPT đối với giáo dục đại học, nhưng cần có nhiều cuộc thảo luận sâu hơn. Việc tích hợp ChatGPT vào giáo dục đại học chuyển thành một loạt các cơ hội hoặc lợi ích tiềm năng cho các bên liên quan chính, bao gồm sinh viên, đội ngũ giảng viên và nhà nghiên cứu. Trong số bảy cơ hội mà ChatGPT đề cập, năm cơ hội tập trung mạnh vào sinh viên, trong khi hai cơ hội còn lại tập trung vào đội ngũ giảng viên và nhà nghiên cứu.

Cơ hội sử dụng ChatGPT trong HEI

Đầu tiên, ChatGPT tự coi mình là một công cụ có khả năng cung cấp "phản hồi, giải thích và khuyến nghị được cá nhân hóa dựa trên các câu hỏi của từng sinh viên", do đó thúc đẩy việc học tự định hướng. Điều này được phản ánh trong các tài liệu khi các phát hiện cho thấy ChatGPT có thể cung cấp phản hồi được cá nhân hóa về các bài luận và trở thành một hệ thống gia sư bằng cách kích thích tư duy phản biện và tranh luận giữa các sinh viên. Tương tự như vậy, ChatGPT cho rằng nó "có thể đóng vai trò là một nguồn tài nguyên bổ sung có giá trị bên cạnh các tài liệu khóa học truyền thống" để củng cố việc học và khuyến khích nghiên cứu độc lập. Phù hợp với điều này, các tài liệu lập luận rằng ChatGPT có thể được sử dụng như một công cụ bổ sung để tạo ra câu trả lời cho các câu hỏi dựa trên lý thuyết và tạo ra các ý tưởng ban đầu cho các bài luận.

Hình ảnh về câu hỏi phỏng vấn và trả lời của ChatGPT trong nghiên cứu

Một cơ hội khác bao gồm vai trò mà ChatGPT có thể đóng góp trong việc nâng cao kỹ năng ngôn ngữ và giao tiếp, vì nó có thể "mô phỏng các cuộc trao đổi đàm thoại, cung cấp sửa lỗi ngôn ngữ và cung cấp hỗ trợ về từ vựng và ngữ pháp". Tính năng này của ChatGPT có thể có tác động tích cực đến việc mở rộng sự tham gia vào giáo dục đại học bằng cách loại bỏ các rào cản mà một số sinh viên phải đối mặt. Ví dụ, Lim và cộng sự (2023) cho rằng các kỹ năng biên tập và dịch ngôn ngữ của ChatGPT có thể góp phần tăng cường công bằng trong giáo dục bằng cách phần nào cân bằng sân chơi cho sinh viên có xuất thân không nói tiếng Anh. Nó cũng có thể loại bỏ một số rào cản đối với sinh viên mắc các khuyết tật như chứng khó đọc, vì nó có thể hỗ trợ diễn đạt lại văn bản không có lỗi ngữ pháp hoặc lỗi chính tả khi có lời nhắc và thông tin đầu vào chính xác. Một cơ hội khác được ChatGPT đề cập liên quan đến việc cải thiện khả năng tiếp cận bằng cách cung cấp "hỗ trợ 24/7 cho sinh viên". Khả năng này có thể đặc biệt có giá trị đối với sinh viên học từ xa hoặc sinh viên quốc tế ở các múi giờ khác nhau. Lợi ích tiềm năng này của ChatGPT dường như ít được nghiên cứu và ghi chép trong các tài liệu hiện có. Lợi ích cuối cùng đối với sinh viên liên quan đến ý tưởng rằng "Việc kết hợp ChatGPT vào chương trình giảng dạy có thể mang đến những trải nghiệm học tập sáng tạo và tương tác". Mặc dù tài liệu ghi nhận tiềm năng của ChatGPT và các mô hình ngôn ngữ lớn tương tự trong việc cải thiện hệ sinh thái kỹ thuật số cho giáo dục, nhưng điều này vẫn chưa được ghi chép đầy đủ.

ChatGPT đã đề cập đến hai cơ hội tập trung vào đội ngũ giảng dạy và nghiên cứu. Đầu tiên, tài liệu gợi ý rằng nó "có thể hỗ trợ giảng viên và trợ lý giảng dạy bằng cách xử lý các truy vấn thường gặp, cung cấp tài liệu tham khảo nhanh hoặc hướng dẫn về các câu hỏi thường gặp". Điều thú vị là ChatGPT tiếp tục nói rằng "điều này giải phóng thời gian của họ để tập trung vào các nhiệm vụ cấp cao hơn", điều này dường như chỉ ra rằng ChatGPT không coi mình là một công cụ có thể đóng góp vào các nhiệm vụ cấp cao hơn như vậy. Như vậy, ChatGPT cũng có thể là một công cụ có giá trị đối với các nhà giáo dục vì nó có thể giúp tạo kế hoạch bài học cho các khóa học cụ thể, phát triển các tài nguyên và hoạt động học tập tùy chỉnh (tức là hỗ trợ học tập được cá nhân hóa) và tạo ra các mục tiêu khóa học, kết quả học tập và tiêu chí đánh giá. Tuy nhiên, xét đến tính mới của ChatGPT, những lợi ích này dường như chủ yếu là lý thuyết hoặc suy đoán tại thời điểm này, vì cần có nhiều công trình thực nghiệm hơn để chứng minh cách thức có thể đạt được điều này một cách đầy đủ.

Cuối cùng, ChatGPT gợi ý rằng nó "có thể hỗ trợ các nỗ lực nghiên cứu bằng cách hỗ trợ đánh giá tài liệu, phân tích dữ liệu và tạo ra các giả thuyết", cải thiện sự hợp tác, tạo điều kiện cho các nỗ lực phối hợp và có lợi cho kết quả nghiên cứu chất lượng cao hơn. Tuy nhiên, vẫn còn một mối quan tâm chính liên quan đến việc mất tiềm năng và quyền tự chủ của con người trong quá trình nghiên cứu. Một số nhà xuất bản đã bắt đầu cung cấp lời khuyên chung về vai trò mà ChatGPT có thể đóng trong quá trình viết, nhưng cần có các hướng dẫn cụ thể hơn về cách thừa nhận việc sử dụng AI trong nghiên cứu và viết bài báo khoa học. Van Dis và cộng sự (2023) gợi ý rằng trong khi trọng tâm nên là nắm bắt các cơ hội của AI, chúng ta cũng cần quản lý các rủi ro đối với các khía cạnh thiết yếu của công việc khoa học: sự tò mò, trí tưởng tượng và khám phá. Các tác giả kêu gọi các biện pháp để đảm bảo rằng sự sáng tạo, tính độc đáo, giáo dục, đào tạo và tương tác của con người vẫn là yếu tố thiết yếu để tiến hành nghiên cứu.

Thách thức khi sử dụng ChatGPT trong HEI

Quan điểm của ChatGPT về những thách thức mà hệ thống này đặt ra cho giáo dục đại học rõ ràng xoay quanh một số thiếu sót của các hệ thống GenAI, bao gồm việc thiếu chính xác và độ tin cậy của thông tin mà hệ thống này tạo ra. Nhưng các vấn đề khác liên quan đến việc sinh viên sử dụng sai mục đích thực tế. Những thách thức liên quan đến những thiếu sót của ChatGPT được tóm tắt thành bốn loại: Kiểm soát chất lượng, Chuyên môn và Thẩm quyền, Học tập cá nhân hóa và Giao tiếp và Hợp tác.

Về Kiểm soát chất lượng, ChatGPT cho rằng mặc dù hệ thống này "nỗ lực cung cấp thông tin chính xác và hữu ích, nhưng vẫn có khả năng tạo ra phản hồi không chính xác hoặc gây hiểu lầm". Các vấn đề tương tự cũng được phản ánh trong các nghiên cứu trước đây, với những lo ngại về cách các thành kiến ​​cố hữu của ChatGPT và các hệ thống GenAI khác có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến độ chính xác và độ tin cậy của thông tin do các hệ thống này tạo ra. ChatGPT cũng cho rằng việc giám sát thường xuyên, các công cụ phát hiện thành kiến ​​và đào tạo liên tục các mô hình AI có thể giúp giảm thiểu thành kiến ​​và đảm bảo kết quả công bằng và toàn diện.

Về Chuyên môn và Thẩm quyền, ChatGPT giải thích rằng hệ thống này "thiếu chuyên môn cụ thể về lĩnh vực mà các giảng viên và giáo sư chuyên ngành sở hữu". Do đó, chỉ dựa vào ChatGPT cho giáo dục đại học có thể không đáp ứng được nhu cầu của sinh viên về hiểu biết sâu sắc, phân tích quan trọng và hướng dẫn trong các lĩnh vực cụ thể.

Hai thách thức chưa được ghi chép đầy đủ trong các tài liệu hiện có bao gồm Học tập cá nhân hóa và Giao tiếp và cộng tác. Mặc dù ý tưởng sử dụng ChatGPT để phát triển các hệ thống học tập và gia sư cá nhân hóa đã được thảo luận, nhưng những nhược điểm vẫn chưa được xem xét đầy đủ. Về vấn đề này, ChatGPT cảnh báo rằng công cụ này có thể không nắm bắt được đầy đủ các nhu cầu riêng biệt của từng người học, đồng thời nói thêm rằng "Chỉ dựa vào ChatGPT cho các trải nghiệm học tập cá nhân hóa có thể bỏ qua một số khía cạnh nhất định về nhu cầu của từng sinh viên, chẳng hạn như phong cách học tập, sở thích và những thách thức riêng của họ". Một lần nữa, vai trò trung tâm của đội ngũ giảng viên trong việc giám sát việc sử dụng và ứng dụng ChatGPT trong giáo dục đại học được chứng minh ở đây. Thách thức khác liên quan đến Giao tiếp và Hợp tác như những phần không thể thiếu của giáo dục đại học. ChatGPT cho rằng là một mô hình ngôn ngữ AI, nó "có thể không sở hữu cùng mức độ tương tác giữa con người và các kỹ năng giao tiếp như một giảng viên hoặc bạn bè", điều này có thể hạn chế sự đóng góp của nó vào một số yếu tố nhất định của trải nghiệm giáo dục, chẳng hạn như tạo điều kiện cho công việc nhóm và các hoạt động hợp tác khác.

Những thách thức được thảo luận ở đây và trong đoạn trước cho thấy rằng chúng ta vẫn còn một chặng đường dài (nếu chúng ta từng đạt được) để đến được thế giới mà các hệ thống GenAI thay thế hoàn toàn đội ngũ giảng viên. Quan điểm của ChatGPT dường như cho thấy rằng nó có thể đóng vai trò là một công cụ nhưng không thể thay thế hoàn toàn yếu tố con người. Do đó, những người muốn đưa nó vào giáo dục cần cung cấp cho giáo viên các kỹ năng và đào tạo để sử dụng công nghệ một cách hiệu quả nhằm giảm thiểu những thách thức được thảo luận ở đây.

Thách thức cuối cùng được ChatGPT đề cập liên quan đến việc sử dụng sai mục đích, đặc biệt là khi nó có thể ảnh hưởng tiêu cực đến tính toàn vẹn trong học thuật. ChatGPT cho rằng "Sinh viên có khả năng sử dụng sai mục đích mô hình để tạo ra nội dung đạo văn hoặc gian lận trong bài tập và đánh giá". Đạo văn và hành vi gian lận trong học thuật không phải là mối đe dọa mới đối với giáo dục đại học và đã được nghiên cứu rộng rãi. Tuy nhiên, tính mới của ChatGPT đã khuếch đại mối đe dọa vì hai lý do chính, thiếu chính sách học thuật rõ ràng và khả năng phát hiện thấp. Do đó, điều bắt buộc là các HEI phải ưu tiên làm rõ các kỳ vọng của tổ chức liên quan đến việc sử dụng ChatGPT trong học tập và đánh giá. Việc cập nhật các chính sách về tính toàn vẹn học thuật là rất quan trọng để giải quyết các mối đe dọa đối với các công cụ GenAI. Các bản cập nhật phải cung cấp hướng dẫn rõ ràng về cách sử dụng công cụ AI và hình phạt đối với các hành vi vi phạm chính sách và phải dễ tiếp cận đối với sinh viên. Việc không có hướng dẫn cụ thể cho các công cụ AI tạo ra sự mơ hồ, cho thấy sự do dự giữa các HEI trong việc đưa ra lập trường rõ ràng, có thể là do kinh nghiệm hạn chế. Điều này đặt ra những thách thức trong việc xây dựng các chính sách toàn diện giải quyết các vấn đề đang phát triển do các công nghệ AI mới nổi đặt ra. Có bằng chứng cho thấy khả năng sinh viên gian lận tăng lên khi họ tin rằng khả năng bị phát hiện là rất nhỏ. Do đó, việc thiếu các công cụ kiểm tra đạo văn AI có sẵn để phát hiện nội dung do ChatGPT tạo ra có thể làm tăng mối đe dọa đối với tính toàn vẹn học thuật. Vì vậy, thách thức đối với các HEI là làm thế nào để tạo ra một môi trường mà hành vi gian lận học thuật do GenAI tạo ra là không thể chấp nhận được về mặt xã hội. Điều này phải đảm bảo rằng các kỳ vọng của tổ chức được truyền đạt và hiểu rõ ràng, đồng thời sinh viên nhận thức được khả năng phát hiện đạo văn là cao.

Lương Ngọc, Vân An

Tài liệu tham khảo

Lim, W. M., Gunasekara, A., Pallant, J. L., Pallant, J. I., & Pechenkina, E. (2023). Generative AI and the future of education: Ragnarök or reformation? A paradoxical perspective from management educators. The International Journal of Management Education, 21(2), 100790. https://doi.org/10.1016/j.ijme.2023.100790

Michel-Villarreal, R., Vilalta-Perdomo, E., Salinas-Navarro, D. E., Thierry-Aguilera, R., & Gerardou, F. S. (2023). Challenges and Opportunities of Generative AI for Higher Education as Explained by ChatGPT. Education Sciences, 13(9), 856. https://doi.org/10.3390/educsci13090856

van Dis, E. A. M., Bollen, J., Zuidema, W., van Rooij, R., & Bockting, C. L. (2023). ChatGPT: five priorities for research. Nature, 614(7947), 224–226. https://doi.org/10.1038/d41586-023-00288-7