Hình thành niềm tin giảng dạy về học tập dựa trên dự án ở giáo viên: Một nghiên cứu trường hợp

Việc phát triển niềm tin giảng dạy được xem là yếu tố cốt lõi trong hành trình trưởng thành nghề nghiệp của giáo viên, đặc biệt là ở giai đoạn đầu khi họ mới bước vào nghề. Niềm tin không chỉ ảnh hưởng đến cách thức tổ chức hoạt động dạy học mà còn định hình cách giáo viên phản ứng, thích ứng với các yêu cầu, chính sách và phương pháp giảng dạy mới. Một trong những xu hướng được khuyến khích trong giáo dục hiện đại là học tập dựa trên dự án (Project-based Learning -PjBL) - phương pháp đòi hỏi giáo viên phải chủ động chuyển vai trò từ người truyền thụ kiến thức sang người tổ chức, dẫn dắt và hỗ trợ học sinh xây dựng kiến thức thông qua các hoạt động học tập có tính thực tiễn cao. Tuy nhiên, việc triển khai PjBL thường gặp không ít khó khăn, đặc biệt với các giáo viên mới vào nghề, do mâu thuẫn giữa niềm tin cá nhân, thực tế dạy học và bối cảnh trường lớp.

Một nghiên cứu trường hợp được thực hiện nhằm khám phá quá trình phát triển niềm tin giảng dạy của hai giáo viên trung học mới vào nghề trong suốt năm dạy học đầu tiên, với trọng tâm là cách họ tiếp cận và áp dụng phương pháp học tập dựa trên dự án. Nghiên cứu tập trung trả lời hai câu hỏi chính: (1) Niềm tin giảng dạy của giáo viên mới về PjBL phát triển như thế nào?; (2) Những yếu tố nào ảnh hưởng đến sự phát triển đó?

Nghiên cứu áp dụng phương pháp định tính với thiết kế nghiên cứu trường hợp mô tả (descriptive case study). Hai giáo viên trung học (gọi là Julia và Martin) đều giảng dạy khoa học xã hội tại các trường công lập khác nhau, được lựa chọn làm đối tượng nghiên cứu. Dữ liệu được thu thập liên tục trong một năm thông qua các hình thức: phỏng vấn bán cấu trúc theo chuỗi, quan sát lớp học định kỳ, phân tích kế hoạch giảng dạy và tài liệu giảng dạy do chính giáo viên thiết kế. Các dữ liệu này được mã hóa và phân tích theo hướng tìm kiếm các chủ đề liên quan đến niềm tin giảng dạy, trải nghiệm thực tế, sự thay đổi trong hành vi dạy học và các yếu tố tác động.

Nguồn: Pexels.com

Kết quả nghiên cứu cho thấy, quá trình phát triển niềm tin giảng dạy không diễn ra theo một tiến trình tuyến tính, mà mang tính cá nhân hóa và phụ thuộc chặt chẽ vào bối cảnh dạy học cụ thể. Julia và Martin có xuất phát điểm giống nhau khi bắt đầu: cả hai đều ủng hộ phương pháp PjBL trên lý thuyết nhưng thiếu tự tin trong triển khai thực tế. Tuy nhiên, hành trình phát triển của họ lại diễn ra theo hai hướng khác biệt.

Đối với Julia, quá trình phát triển niềm tin diễn ra khá tích cực và liền mạch. Ngay từ đầu, cô đã chủ động thiết kế các dự án nhỏ trong lớp học của mình và nhận được phản hồi tích cực từ học sinh. Những thành công bước đầu giúp Julia củng cố niềm tin rằng PjBL là phương pháp khả thi và hiệu quả. Cô liên tục thử nghiệm, điều chỉnh và mở rộng quy mô áp dụng. Julia cũng tích cực tìm kiếm hỗ trợ chuyên môn từ đồng nghiệp và các nhóm học tập nghề nghiệp. Bối cảnh trường học nơi cô công tác, một môi trường cởi mở, khuyến khích đổi mới, đóng vai trò tích cực trong việc duy trì và phát triển niềm tin sư phạm của cô.

Ngược lại, Martin gặp nhiều trở ngại hơn trong hành trình phát triển niềm tin giảng dạy. Trong năm đầu tiên, anh chỉ thực hiện các hoạt động mang tính chất “dự án” ở mức tối thiểu, chủ yếu do lo ngại về khả năng kiểm soát lớp, áp lực thời gian và sự thiếu ổn định từ phía học sinh. Các dự án mà anh thử nghiệm gặp khó khăn trong tổ chức và đánh giá, dẫn đến sự nghi ngờ về tính hiệu quả của PjBL. Tuy nhiên, thay vì từ bỏ hoàn toàn, Martin dần thay đổi niềm tin qua việc điều chỉnh kỳ vọng, đặt mục tiêu nhỏ hơn và tập trung vào từng phần của phương pháp. Anh cũng bắt đầu nhìn nhận PjBL như một chiến lược dài hạn thay vì là một mô hình hoàn hảo phải thực hiện ngay từ đầu. Trong trường hợp của Martin, quá trình phát triển niềm tin diễn ra chậm hơn, nhưng mang tính phản tư và thích ứng cao.

Từ hai trường hợp trên, nghiên cứu xác định ba yếu tố chính ảnh hưởng đến sự phát triển niềm tin giảng dạy về PjBL: (1) Trải nghiệm cá nhân với phương pháp - Những trải nghiệm thành công hoặc thất bại khi áp dụng PjBL đóng vai trò quyết định trong việc củng cố hoặc làm lung lay niềm tin sư phạm; (1) Bối cảnh trường học và lớp học - Môi trường sư phạm hỗ trợ, văn hóa đổi mới, sự hợp tác giữa giáo viên và vai trò của ban giám hiệu có ảnh hưởng lớn đến mức độ sẵn sàng thử nghiệm và kiên trì với phương pháp mới; (3) Sự hỗ trợ chuyên môn - Việc có người hướng dẫn, cộng đồng học tập chuyên môn (PLC) và các nguồn tài nguyên sư phạm giúp giáo viên mới vượt qua cảm giác bị cô lập, đồng thời học hỏi và tự điều chỉnh phương pháp hiệu quả hơn.

Như vậy, Nghiên cứu góp phần làm rõ quá trình phát triển niềm tin giảng dạy của giáo viên mới trong bối cảnh đổi mới theo hướng lấy người học làm trung tâm. Thay vì là yếu tố cố định, niềm tin được hình thành qua tương tác giữa trải nghiệm cá nhân, môi trường nghề nghiệp và hỗ trợ chuyên môn. Điều này gợi mở yêu cầu xây dựng chương trình đào tạo linh hoạt, thực tiễn và khuyến khích đổi mới.

Hoàng Dũng lược dịch

Nguồn:

Long, C. S., Subramaniam, K., Harrell, P. E., Harris, M., & Thompson, R. (2025). Novice secondary teachers’ developing beliefs on implementing project-based learning. Eurasia Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 21(6), em2652. https://doi.org/10.29333/ejmste/16513