Áp lực từ học tập đến giảng dạy Toán học ở sinh viên sư phạm tiểu học

Toán học từ lâu đã được xem là môn học mang tính thách thức, không chỉ đối với học sinh mà còn đối với chính những người chuẩn bị bước vào nghề dạy học. Bài viết tập trung nghiên cứu hai dạng lo âu thường gặp ở sinh viên sư phạm tiểu học: (1) Lo âu học thuật Toán học (academic anxiety), xảy ra khi học hoặc giải các bài toán; (2) Lo âu sư phạm Toán học (pedagogical anxiety), xuất hiện trong bối cảnh giảng dạy môn Toán. Trong khi lo âu học toán ở học sinh đã được nghiên cứu rộng rãi, thì những trải nghiệm tương tự ở sinh viên sư phạm lại chưa được khai thác đầy đủ. Bằng cách tiếp cận cả hai dạng lo âu này trong cùng một nghiên cứu, bài viết hướng đến việc nhận diện mức độ lo âu, các yếu tố ảnh hưởng và sự tác động đến việc sẵn sàng giảng dạy môn Toán của sinh viên sư phạm tiểu học.

Nghiên cứu được thực hiện với đối tượng là 103 sinh viên năm cuối ngành giáo dục tiểu học tại một trường đại học ở Tây Java, Indonesia. Phương pháp tiếp cận theo thiết kế hỗn hợp tuần tự giải thích (Sequential Explanatory Design), trong đó dữ liệu định lượng được thu thập qua bảng hỏi với 40 mục (20 câu hỏi cho mỗi loại lo âu) và thang đo Zung về lo âu. Sau đó, dữ liệu định tính được khai thác qua phỏng vấn bán cấu trúc với 18 sinh viên đại diện cho ba mức độ lo âu khác nhau (cao, trung bình và thấp), nhằm làm rõ kết quả định lượng. Phân tích dữ liệu cho thấy sinh viên sư phạm tiểu học trải qua mức độ lo âu khá cao, đặc biệt là với lo âu học thuật. Cụ thể, có đến 52,4% sinh viên rơi vào nhóm lo âu học thuật ở mức độ rõ rệt đến nghiêm trọng, trong khi tỉ lệ này ở lo âu sư phạm là 30,1%. Lo âu học thuật thường liên quan đến việc tiếp cận các khái niệm phức tạp như đại số, hình học hoặc khi phải đối diện với các kỳ thi và nhiệm vụ học tập mang tính áp lực. Trong khi đó, lo âu sư phạm thể hiện rõ khi sinh viên phải giảng dạy trước lớp, trả lời câu hỏi khó từ học sinh hoặc bị đánh giá bởi giảng viên hay đồng nghiệp.

Nguồn: Pexels.com

Kết quả phân tích định tính cho thấy nhiều yếu tố ảnh hưởng đến mức độ lo âu. Thứ nhất, trải nghiệm học tập tiêu cực trong quá khứ như từng gặp khó khăn trong việc học Toán ở phổ thông hoặc thiếu sự hỗ trợ từ giáo viên, đây được xem là nguyên nhân cốt lõi hình thành sự lo âu. Thứ hai, phương pháp giảng dạy thiên về ghi nhớ máy móc, ít khuyến khích hiểu bản chất, càng làm tăng áp lực và giảm sự tự tin. Thứ ba, định kiến xã hội lâu dài về môn Toán như “Toán chỉ dành cho người giỏi” khiến nhiều sinh viên cảm thấy mặc cảm hoặc e ngại khi học và dạy môn học này. Bên cạnh đó, niềm tin vào năng lực bản thân được xác định là yếu tố quan trọng: sinh viên có mức tự tin thấp thường dễ rơi vào lo âu nặng hơn. Cuối cùng, mức độ hỗ trợ từ bạn bè, giảng viên và môi trường học tập cũng đóng vai trò điều hòa lo âu (các nhóm có không khí học tập cạnh tranh, thiếu hỗ trợ sẽ khiến cảm giác bất an gia tăng).

Tác động của lo âu Toán học đến sự sẵn sàng giảng dạy của sinh viên sư phạm là rất đáng kể. Bốn biểu hiện chính được ghi nhận bao gồm: (1) Né tránh tiếp cận môn học hoặc giảm mức độ đầu tư vào việc chuẩn bị bài giảng Toán; (2) Tránh dạy các nội dung khó như đại số hoặc phân số vì sợ sai; (3) Khó khăn trong giao tiếp và diễn đạt kiến thức, đặc biệt trong các tình huống phải giải thích rõ ràng cho học sinh; (4) Hạn chế trong quản lý lớp học, do thiếu tự tin, dễ lo lắng hoặc bị động trước các phản ứng từ học sinh. Một số sinh viên còn bày tỏ lo ngại rằng nếu tình trạng lo âu này kéo dài, họ có thể cân nhắc rời bỏ nghề giáo sau một thời gian ngắn làm việc.

Trên cơ sở phân tích lý thuyết về kiến thức nội dung sư phạm (Pedagogical Content Knowledge - PCK), nghiên cứu chỉ ra rằng lo âu học thuật và lo âu sư phạm là hai biểu hiện gắn kết chặt chẽ. Thiếu kiến thức chuyên môn dễ dẫn đến lo âu học thuật, trong khi thiếu kỹ năng giảng dạy làm tăng lo âu sư phạm. Hai yếu tố này kết hợp với nhau làm giảm đáng kể khả năng thực hành sư phạm hiệu quả trong môn Toán ở bậc tiểu học.

Nghiên cứu đề xuất một số hàm ý thực tiễn quan trọng. Trước hết, các chương trình đào tạo giáo viên cần thiết kế lại nội dung và phương pháp giảng dạy Toán theo hướng tăng cường hiểu biết khái niệm, giảm áp lực ghi nhớ, đồng thời lồng ghép các hoạt động rèn luyện kỹ năng sư phạm thực tế như dạy thử, dạy học vi mô (microteaching) hoặc mô phỏng lớp học. Bên cạnh đó, cần triển khai các chiến lược hỗ trợ tâm lý và phát triển năng lực tự tin cho sinh viên, ví dụ như tư vấn cá nhân, chia sẻ kinh nghiệm học tập tích cực, hoặc tổ chức nhóm học tập hỗ trợ lẫn nhau. Cuối cùng, môi trường đào tạo cần chú trọng tạo dựng văn hóa học tập tích cực, không phán xét, giúp sinh viên cảm thấy an toàn và sẵn sàng đối diện với những thách thức trong giảng dạy Toán.

Tóm lại, bài viết không chỉ góp phần bổ sung vào khoảng trống nghiên cứu về lo âu Toán học trong đào tạo giáo viên, mà còn đề xuất những định hướng thực tiễn nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy môn Toán ở bậc tiểu học. Trong bối cảnh giáo dục Indonesia nói riêng và các hệ thống giáo dục đang chuyển đổi nói chung, đây là một nghiên cứu mang giá trị ứng dụng và định hướng cải cách rõ rệt.

Hoàng Dũng lược dịch

Nguồn:

Pahmi, S., Priatna, N., Suhendra, & Martadiputra, B. A. P. (2025). From learning to teaching: A study of mathematics academic and pedagogical anxiety in prospective elementary education teachers. Eurasia Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 21(6), em2651. https://doi.org/10.29333/ejmste/16512