Phát triển dựa vào đại học: Động lực bền vững cho sự phát triển của quốc gia

Thời gian qua, Bộ Chính trị đã ban hành nhiều nghị quyết, kết luận lớn như Nghị quyết 57-NQ/TW, Kết luận 91-KL/TW, Nghị quyết 66-NQ/TW, Nghị quyết 68-NQ/TW, Nghị quyết 59-NQ/TW... Các văn kiện này có tính chất đột phá, thể hiện tầm nhìn dài hạn về phát triển đất nước trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số. Trong đó, giáo dục và đào tạo, cùng với khoa học và công nghệ, được xác định là lĩnh vực then chốt, cần đổi mới mạnh mẽ để tạo đột phá phát triển nhanh và bền vững.

Nhiều chuyên gia nhận định, trong tiến trình đổi mới sáng tạo và phát triển khoa học - công nghệ, trường đại học chính là chủ thể đóng vai trò dẫn dắt, đặc biệt ở những lĩnh vực công nghệ mũi nhọn, công nghệ nền tảng cho cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Trường đại học – đầu tàu đổi mới, chuyển giao tri thức

Theo Giáo sư Nguyễn Lộc - nguyên Phó Viện trưởng Viện khoa học Giáo dục Việt Nam, hiện nay, trường đại học có ba chức năng chính: dạy học; nghiên cứu và phục vụ cộng đồng. So với viện nghiên cứu, trường đại học có lợi thế lớn hơn vì không chỉ phục vụ nghiên cứu mà còn đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Ngoài ra, trường đại học có tiềm năng nghiên cứu, đào tạo liên ngành, có nhiều thuận lợi hơn về cơ chế khi hợp tác với các doanh nghiệp, hiểu nhu cầu thị trường, từ đó triển khai đào tạo phù hợp với thực tế. Trong khi đó, nhà nước giữ vai trò điều tiết và thúc đẩy phát triển khoa học công nghệ. Khi được tạo môi trường pháp lý thuận lợi, có chính sách hỗ trợ tài chính, ưu đãi phù hợp, trường đại học sẽ phát huy tốt vai trò vừa là nơi đào tạo, vừa là nơi sản sinh, lưu trữ và chuyển giao tri thức. Đây là những vai trò mà các chủ thể khác khó có thể thay thế hoàn toàn.

Đồng tình với quan điểm trên, Giáo sư Vũ Minh Giang - Chủ tịch Hội đồng Khoa học và đào tạo Đại học Quốc gia Hà Nội cho biết, chủ trương phát triển dựa vào đại học (development based on university) là con đường tất yếu của các quốc gia trên thế giới. Các nước như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, Trung Quốc… đều đã chứng minh thành công của mô hình này. Mỹ có Đại học Stanford, Nhật Bản có Đại học Tokyo, Hàn Quốc có Đại học Quốc gia Seoul đều là những “xưởng sáng tạo” tri thức mới, nơi phát minh ra công nghệ, mô hình kinh tế, giải pháp xã hội. Đây cũng là con đường mà Việt Nam cần đi nếu muốn vươn lên trở thành nước phát triển.

Giáo sư Vũ Minh Giang cho rằng Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị có ý nghĩa như một cột mốc lịch sử, mở ra giai đoạn phát triển mới cho hệ thống giáo dục đại học Việt Nam: “Một trong những nội dung đột phá của Nghị quyết 57 là chuyển đổi mạnh mẽ từ tư duy “quản lý nhà nước” sang tư duy “quản trị quốc gia”, đề cao sáng tạo, linh hoạt trong triển khai chính sách, khuyến khích và bảo vệ những ý tưởng mới, mô hình mới, giải pháp mới. Điều này hứa hẹn sẽ giải phóng sức mạnh to lớn của cộng đồng khoa học, doanh nghiệp và toàn xã hội trong nghiên cứu, ứng dụng và đổi mới sáng tạo”, Giáo sư chia sẻ thêm.

Hợp tác “3 Nhà”- mô hình then chốt trong hệ sinh thái đổi mới

Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trong đại học không còn là một mô hình lý tưởng mà đang trở thành yêu cầu hiện hữu của sự phát triển. Khi các trường đại học đủ quyền tự chủ, có hành lang pháp lý đồng bộ và được hỗ trợ bởi hạ tầng công nghệ hiện đại, sẽ trở thành trung tâm phát triển sản phẩm, ý tưởng và doanh nghiệp sáng tạo. Tuy nhiên, để hệ sinh thái này thật sự “sống” và phát triển bền vững, cần một môi trường chính sách thống nhất, sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường - nhà nước - nhà doanh nghiệp, cũng như nguồn lực tài chính và con người đủ mạnh.

Ảnh minh họa (Nguồn: Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2)

Hội nghị Triển khai các đề án về phát triển nguồn nhân lực và hợp tác “3 Nhà” ngày 14/6/2025 đã nhấn mạnh quan điểm: Giáo dục đại học không thể duy trì tư duy cũ, càng không thể chỉ đóng vai trò “đào tạo” đơn thuần. Trường đại học phải trở thành lực lượng nòng cốt trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia.

Để phát huy tốt vai trò này, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và đào tạo Nguyễn Văn Phúc nhấn mạnh phải hợp tác hiệu quả giữa Nhà nước - Nhà trường - Doanh nghiệp. Hợp tác 3 nhà là điều kiện tiên quyết để gắn kết đào tạo, nghiên cứu với thị trường lao động, để tri thức không nằm lại trong giảng đường mà đi vào phát triển đất nước. Theo đó, Nhà nước đóng vai trò kiến tạo thể chế, ban hành chính sách, hỗ trợ tài chính và ưu đãi thuế; Nhà trường chủ động phát triển chương trình đào tạo, nâng cao chất lượng nghiên cứu và đẩy mạnh hợp tác ứng dụng; Doanh nghiệp tiếp nhận tri thức, thương mại hóa kết quả nghiên cứu và đưa sản phẩm ra thị trường.

Dù vậy, để phát triển thực sự dựa vào đại học, Việt Nam vẫn phải đối mặt với không ít thách thức. Tự chủ đại học vẫn còn vướng mắc về cơ chế hành chính, tài chính chưa đủ mạnh, liên kết giữa trường và doanh nghiệp còn lỏng lẻo. Số doanh nghiệp công nghệ nội địa chủ động hợp tác nghiên cứu với đại học chưa nhiều. Đội ngũ giảng viên, nhà khoa học cần tiếp tục nâng cao năng lực nghiên cứu, thương mại hóa và khả năng hội nhập quốc tế.

Phát triển dựa vào đại học không chỉ là chiến lược trước mắt mà phải là con đường dài hạn, bền vững. Khi mô hình “3 nhà” được vận hành thuận lợi, khi đại học thực sự trở thành “xưởng sản xuất tri thức”, nơi ươm tạo công nghệ, sản phẩm và doanh nghiệp, khi sinh viên được đào tạo bằng tri thức mới gắn liền thực tiễn, Việt Nam hoàn toàn có thể hy vọng vào một nền kinh tế tri thức phát triển mạnh mẽ, bền vững và hội nhập sâu rộng với thế giới. Điều cốt lõi là làm sao để tinh thần của Nghị quyết 57-NQ/TW, với trọng tâm phát triển dựa vào đại học, không chỉ dừng lại ở các văn bản, nghị quyết hay hội nghị mà đi vào thực chất của từng giảng đường, từng phòng nghiên cứu. Khi đó, phát triển dựa vào đại học mới thực sự trở thành động lực bền vững cho quốc gia trong kỷ nguyên đổi mới sáng tạo.

Hà Giang