Trí tuệ nhân tạo trong giáo dục đại học: Cơ hội đổi mới từ trải nghiệm học tập cá nhân hóa đến đồng sáng tạo giá trị

AI tái định hình giáo dục đại học: Từ cá nhân hóa đến gắn kết giảng viên

Nghiên cứu của Rahiman và Kodikal (2024) đã chỉ ra vai trò ngày càng lớn của AI trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động giảng dạy và quản trị trong các cơ sở giáo dục đại học ở châu Á. Thông qua khảo sát 250 giảng viên tại các trường đại học thuộc nhóm xếp hạng QS, nhóm tác giả cho thấy AI không chỉ giúp cải thiện quá trình đánh giá sinh viên, phát hiện rủi ro học tập, mà còn góp phần nâng cao mức độ gắn kết công việc và sự phát triển nghề nghiệp của giảng viên Các hệ thống học tập tích hợp AI như chatbot học thuật, trợ lý giảng dạy ảo, nền tảng học tập thích ứng và công cụ chấm điểm tự động đang cho phép tùy biến nội dung học tập theo năng lực và tốc độ tiếp thu của từng người học. Trong khi đó, các thuật toán phân tích học liệu cho phép giảng viên theo dõi quá trình học tập của sinh viên theo thời gian thực, phát hiện kịp thời các biểu hiện tụt dốc và có biện pháp can thiệp sớm. Ở cấp độ tổ chức, việc tự động hóa các tác vụ hành chính như điểm danh, chấm bài, trả lời thắc mắc hành chính... giúp giảng viên tiết kiệm thời gian để đầu tư vào hoạt động chuyên môn.

Ngoài yếu tố kỹ thuật, nhóm nghiên cứu cũng chỉ ra rằng mức độ nhận thức, thái độ và hành vi của giảng viên là yếu tố trung gian quyết định sự thành công của việc ứng dụng AI. Khung Lý thuyết UTAUT (Lý thuyết thống nhất về chấp nhận và sử dụng công nghệ) được vận dụng để xác định các biến số ảnh hưởng đến thái độ này như kỳ vọng hiệu quả, độ dễ sử dụng, rủi ro cảm nhận và điều kiện hạ tầng. Kết quả phân tích mô hình cấu trúc cho thấy thái độ tích cực đối với AI sẽ dẫn đến hành vi chủ động áp dụng công nghệ, từ đó nâng cao mức độ gắn kết nghề nghiệp của đội ngũ.

Đồng sáng tạo giá trị: Khi người học trở thành tác nhân kiến tạo tri thức

Trong khi Rahiman và Kodikal tiếp cận từ góc độ giảng viên và tổ chức, nghiên cứu của Robayo-Pinzón và cộng sự (2024) lại mở ra một hướng tiếp cận đột phá: xem sinh viên là đối tác đồng sáng tạo giá trị trong quá trình học tập. Trên cơ sở logic thống trị dịch vụ (Service-Dominant Logic – SDL), nhóm nghiên cứu đã tổ chức các workshop thiết kế đồng sáng tạo với sự tham gia của 93 sinh viên đến từ ba trường đại học tại Colombia. Kết quả chỉ ra rằng sinh viên không chỉ là người thụ hưởng tri thức mà còn tích cực đóng góp vào việc định hình các trải nghiệm học tập thông qua phản hồi, tương tác và sử dụng AI như một phần trong mạng lưới giá trị học tập. Các công cụ AI như "giảng viên máy", hệ thống gợi ý học phần, trợ lý học tập thông minh hay ứng dụng đánh giá cá nhân hóa đều được sinh viên đánh giá cao nếu chúng mang lại giá trị thực tiễn, tăng cường tính cá nhân hóa và hỗ trợ kịp thời. Tuy nhiên, cũng có những công nghệ – tiêu biểu là chatbot hành chính – bị xem là gây phiền hà, thiếu linh hoạt và có thể dẫn đến "giảm giá trị" (value co-destruction) nếu không được thiết kế theo hướng lấy người học làm trung tâm. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết: công nghệ chỉ thực sự phát huy tác dụng khi được tích hợp vào một mô hình tổ chức sư phạm linh hoạt, nhân văn và tương tác.

Kinh nghiệm và định hướng cho giáo dục đại học Việt Nam

Tại Việt Nam, quá trình chuyển đổi số trong giáo dục đại học đã được khởi động mạnh mẽ trong vài năm gần đây, đặc biệt sau đại dịch COVID-19. Một số trường đại học tiên phong như Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội, Trường Đại học FPT, Trường Đại học Công nghệ Thông tin – Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh và gần đây là Trường Đại học Kinh tế Quốc dân đã triển khai các ứng dụng AI trong nhiều lĩnh vực khác nhau như: chatbot tư vấn học vụ, hệ thống chấm điểm tự động, nền tảng học tập cá nhân hóa hay phân tích hành vi học tập của sinh viên. Tuy nhiên, phần lớn các ứng dụng vẫn đang ở giai đoạn thử nghiệm hoặc sử dụng rời rạc, thiếu tính tích hợp hệ thống. Một trong những rào cản lớn là sự chênh lệch về nhận thức và năng lực số giữa các giảng viên, cũng như hạn chế về hạ tầng kỹ thuật. Mặt khác, phần lớn mô hình triển khai vẫn theo hướng "trên xuống" (top-down), ít phát huy vai trò đồng sáng tạo của sinh viên – điều mà nghiên cứu của Robayo-Pinzón đã cho thấy là rất cần thiết. Để AI thực sự trở thành công cụ nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục đại học ở Việt Nam, cần triển khai đồng bộ các giải pháp sau:

- Tích hợp AI vào chiến lược đào tạo và quản lý học tập, không chỉ dừng ở các giải pháp hành chính mà hướng đến cải biến toàn diện trải nghiệm học tập.

- Bồi dưỡng năng lực số cho đội ngũ giảng viên và cán bộ quản lý, đặc biệt là kỹ năng thiết kế học liệu số, sử dụng AI trong phân tích học tập và tư vấn học thuật.

- Thiết lập cơ chế phản hồi hai chiều giữa sinh viên và nhà trường, tạo điều kiện để người học tham gia đồng thiết kế chương trình, nền tảng và dịch vụ học tập.

- Phát triển hệ sinh thái dữ liệu học tập tích hợp, cho phép AI phân tích hành vi, hiệu suất học tập để đưa ra khuyến nghị cá nhân hóa cho từng sinh viên.

- Xây dựng hành lang pháp lý và quy chuẩn đạo đức trong ứng dụng AI trong giáo dục, nhằm bảo vệ quyền riêng tư và đảm bảo tính minh bạch trong đánh giá.

AI không chỉ là một công cụ hỗ trợ dạy và học, mà còn là “chất xúc tác” thúc đẩy tái cấu trúc mô hình giáo dục đại học theo hướng lấy người học làm trung tâm, thúc đẩy sự tham gia, hợp tác và sáng tạo. Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu và yêu cầu đổi mới chất lượng đào tạo, các trường đại học Việt Nam cần tiếp cận AI như một thành tố cốt lõi trong chiến lược phát triển – nơi công nghệ không thay thế con người, mà nâng tầm mối quan hệ giữa người dạy, người học và tổ chức giáo dục. Chỉ khi nào AI được tích hợp một cách nhân văn, có sự tham gia thực chất của cả giảng viên và sinh viên, đồng thời gắn với tầm nhìn giáo dục quốc gia, thì lúc đó chúng ta mới có thể kỳ vọng vào một hệ thống giáo dục đại học thông minh, hiệu quả và công bằng hơn – không chỉ ở Việt Nam, mà trong toàn khu vực châu Á.

Vân An

Tài liệu tham khảo:

Rahiman, H. U., & Kodikal, R. (2024). Revolutionizing education: Artificial intelligence empowered learning in higher education. Cogent Education, 11(1), 2293431. https://doi.org/10.1080/2331186X.2023.2293431

Robayo-Pinzon, O., Rojas-Berrio, S., Rincon-Novoa, J., & Ramirez-Barrera, A. (2024). Artificial intelligence and the value co-creation process in higher education institutions. International Journal of Human–Computer Interaction, 40(20), 6659–6675. https://doi.org/10.1080/10447318.2023.2259722

Doan, H. N., Nguyen, X. B., & Vu, T. H. H. (2024). Harnessing artificial intelligence with higher education in Vietnam: Opportunities, challenges, and recommendations for legal undergraduate education. Conhecimento & Diversidade, 16(43), 621–641. https://doi.org/10.18316/rcd.v16i43.11986

Quy, V. K., Thanh, B. T., Chehri, A., Linh, D. M., & Tuan, D. A. (2023). AI and digital transformation in higher education: Vision and approach of a specific university in Vietnam. Sustainability, 15(14), 11093. https://doi.org/10.3390/su151411093