Tiếp tục đẩy mạnh hướng nghiệp, phân luồng trong giáo dục theo hướng lấy học sinh làm trung tâm

Trong nhiều năm, cụm từ “hướng nghiệp, phân luồng” được đề cập như một nhiệm vụ chiến lược của giáo dục để giải quyết bài toán thiếu lao động kỹ thuật tay nghề cao tại Việt Nam. Từ Đề án 522/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ năm 2018 đến Dự thảo Nghị định quy định về hướng nghiệp và phân luồng giáo dục cho thấy công tác hướng nghiệp, phân luồng trong giáo dục phổ thông đang dần trở thành một trụ cột quan trọng trong định hướng phát triển hệ thống giáo dục quốc dân.

Những kết quả đạt được và thách thức từ Đề án 522

Kể từ khi Đề án 522 được ban hành, các trường phổ thông trên cả nước đã triển khai nhiều hoạt động cụ thể nhằm tăng hiệu quả hướng nghiệp, phân luồng. Các hoạt động tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức về nghề nghiệp, việc làm được tổ chức đa dạng: các tiết học chính khóa, ngoại khóa, các buổi tư vấn nghề nghiệp trực tiếp, các mô hình trải nghiệm thực tế tại doanh nghiệp… Các trường cũng chú trọng khảo sát nhu cầu học môn tự chọn, cụm chuyên đề học tập của học sinh lớp 9 để chuẩn bị định hướng cho các em vào lớp 10.

Về đội ngũ giáo viên, các trường trung học phổ thông (THPT) nâng cao công tác giáo dục hướng nghiệp thông qua việc bồi dưỡng đội ngũ giáo viên kiêm nhiệm làm nhiệm vụ tư vấn hướng nghiệp; xây dựng tài liệu, bộ câu hỏi khảo sát sở thích, năng lực học sinh. Tất cả nhằm mục tiêu giúp học sinh hiểu rõ hơn về các ngành nghề, xu hướng thị thường lao động, từ đó có lựa chọn phù hợp.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, công tác giáo dục hướng nghiệp và phân luồng vẫn tồn tại một số hạn chế. Tại buổi Tổng kết việc thực hiện Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về định hướng phân luồng học sinh ngày 4/11/2025, đánh giá kết quả thực hiện Quyết định số 522/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông giai đoạn 2018-2025”, một số đại biểu cho rằng chủ trương đẩy mạnh phân luồng học sinh sau trung học cơ sở của Đảng và Chính phủ đề ra nhằm đào tạo nguồn nhân lực với cơ cấu nghề phù hợp với nhu cầu sử dụng nhân lực của nền kinh tế. Thực tế, việc phân luồng học sinh chưa đạt mục tiêu đề ra. Một số lý do có thể kể đến như: công tác tuyên truyền, nghiên cứu, khảo sát, đánh giá nhu cầu thị trường việc làm chưa được quan tâm đúng mực, đa số học sinh và phụ huynh lúng túng và thiếu thông tin trong việc lựa chọn ngành nghề; nhiều nơi coi việc phân luồng học sinh là nhiệm vụ của ngành giáo dục, chưa có sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị; trung tâm giáo dục thường xuyên và dạy nghề cấp huyện, các cơ sở giáo dục và đào tạo nghề khác tại địa phương không đủ sức hấp dẫn để thu hút học sinh tham gia học vì cơ sở vật chất không được đầu tư đồng bộ; đội ngũ giáo viên cơ hữu không bảo đảm; trình độ sơ cấp và trung cấp nghề không có nhiều cơ hội kiếm được việc làm tốt..., nhất là ở vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn; mã ngành nghề đào tạo nhân lực không phù hợp với nhu cầu việc làm mà thị trường cần; cơ cấu ngành nghề đào tạo chưa bám sát vào nhu cầu của thị trường lao động.

Phân luồng linh hoạt, tránh áp đặt cứng nhắc

Quá trình triển khai hướng nghiệp, phân luồng cho thấy: Công tác này chỉ hiệu quả khi xuất phát từ sự tự nguyện, dựa trên đánh giá khách quan năng lực, sở thích, nguyện vọng của học sinh. Nếu áp đặt các chỉ tiêu phân luồng cứng nhắc, rất dễ rơi vào tình trạng hình thức, đối phó. Việc phân luồng cứng nhắc, không dựa trên đánh giá thực chất sẽ vô tình ép học sinh đi vào lối mòn, bỏ lỡ những cơ hội phát triển năng lực riêng.

Giáo dục hướng nghiệp cần xuất phát từ sự tự nguyện, dựa trên đánh giá khách quan năng lực, sở thích, nguyện vọng của học sinh

Mới đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã công bố xin ý kiến góp ý dự thảo Nghị định quy định về hướng nghiệp và phân luồng trong giáo dục. Đây là bước tiếp theo nhằm thể chế hóa các nội dung về phân luồng sau trung học cơ sở, THPT, đảm bảo có đủ cơ sở pháp lý, chính sách để triển khai đồng bộ, nhất quán. Dự thảo nhấn mạnh phải bảo đảm quyền được định hướng nghề nghiệp và được tôn trọng lựa chọn hướng học tập, nghề nghiệp của học sinh. Tất cả học sinh được hướng dẫn lộ trình học tập, có thể chuyển đổi giữa giáo dục phổ thông và giáo dục nghề nghiệp, giữa giáo dục chính quy và giáo dục thường xuyên một cách thuận lợi theo quy định của pháp luật và được tạo điều kiện học tập suốt đời.

Trong bối cảnh Việt Nam đang bước vào giai đoạn chuyển đổi mạnh mẽ, từ cơ cấu kinh tế đến yêu cầu nhân lực, việc tiếp tục đẩy mạnh hướng nghiệp, phân luồng trong giáo dục trở thành nhiệm vụ không thể chậm trễ. Chỉ khi đặt học sinh làm trung tâm, coi lựa chọn của học sinh là chủ thể, phân luồng mới trở thành động lực phát triển. Để làm được điều đó, cần sự chung tay của toàn xã hội, với mục đích “trao quyền” lựa chọn cho mỗi học sinh.

Tài liệu tham khảo:

Chính phủ (2025). Dự thảo Nghị định về hướng nghiệp và phân luồng trong giáo dục https://xaydungchinhsach.chinhphu.vn/toan-van-du-thao-nghi-dinh-quy-dinh-ve-huong-nghiep-va-phan-luong-trong-giao-duc-119250515172033924.htm

Chính phủ (2018). Phê duyệt Đề án “Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông giai đoạn 2018 - 2015. https://vanban.chinhphu.vn/default.aspx?pageid=27160&docid=193710

Hà Giang