Áp dụng mô hình nghiên cứu bài học trong đào tạo giáo viên tiểu học: Nhận diện cơ hội và thách thức

Trong xu hướng đổi mới giáo dục hiện nay, đào tạo giáo viên tiểu học không chỉ dừng lại ở việc trang bị kiến thức chuyên môn mà còn hướng đến phát triển năng lực nghề nghiệp một cách toàn diện, gắn với thực tiễn lớp học. Trong bối cảnh đó, mô hình “nghiên cứu bài học” (Lesson Study - LS), một phương pháp phát triển chuyên môn, đang được chú ý như một hướng tiếp cận hiệu quả giúp nâng cao năng lực phản tư, năng lực thiết kế bài học, khả năng phối hợp nghề nghiệp cho giáo viên tương lai. Tuy nhiên, việc đưa mô hình nghiên cứu bài học vào chương trình đào tạo giáo sinh (Initial Teacher Education - ITE) vẫn còn là một thách thức về cả lý luận lẫn thực hành. Nghiên cứu này tìm hiểu quan điểm của những người tham gia - gồm giáo sinh và giảng viên sư phạm - về tiềm năng và những trở ngại khi triển khai mô hình mô hình nghiên cứu bài học trong đào tạo giáo viên tiểu học.

Nghiên cứu được thực hiện thông qua hai chu kỳ nghiên cứu bài học được triển khai tại một cơ sở đào tạo giáo viên tiểu học, với sự tham gia của các giáo sinh năm thứ ba, giảng viên sư phạm và một giáo viên thực hành. Mỗi chu kỳ gồm các bước quen thuộc của quy trình nghiên cứu bài học: (1) Xác định mục tiêu học tập, (2) Thiết kế bài học; (3) Thực hiện bài dạy minh họa; (4) quan sát; (5) Phản tư sau tiết dạy. Phương pháp nghiên cứu chủ yếu là định tính, sử dụng phỏng vấn bán cấu trúc, nhật ký quan sát và ghi âm các buổi làm việc để thu thập dữ liệu. Phân tích nội dung được tiến hành theo hướng quy nạp, tập trung vào ba nhóm yếu tố chính: (1) Yếu tố thể chế; (2) Yếu tố cá nhân; (3) Đặc điểm tổ chức của quá trình nghiên cứu bài học.

Về yếu tố thể chế, nghiên cứu chỉ ra rằng thời gian là rào cản lớn nhất trong việc triển khai hiệu quả mô hình nghiên cứu bài học. Do chương trình học và thực tập của giáo sinh vốn đã dày đặc, việc phân bổ thời gian cho các phiên làm việc của mô hình nghiên cứu bài học trở nên khó khăn. Ngoài ra, hình thức đánh giá trong mô hình nghiên cứu bài học cũng gây áp lực không nhỏ cho giáo sinh. Việc các giảng viên vừa là người hướng dẫn, vừa là người chấm điểm khiến quá trình phản tư và chia sẻ không còn thực sự cởi mở. Một điểm khác liên quan đến cấu trúc tổ chức là vai trò và phân cấp trong nhóm. Dù vẫn tồn tại sự phân biệt ngầm giữa giảng viên - giáo viên - giáo sinh, nhưng mô hình nghiên cứu bài học tạo cơ hội phá vỡ ranh giới này, khuyến khích sự hợp tác đa chiều và bình đẳng hơn trong quá trình dạy học.

Nguồn: Pexels.com

Về yếu tố cá nhân, nghiên cứu cho thấy mức độ tham gia của giáo sinh chịu ảnh hưởng lớn từ sự tự tin, động lực nội tại và kinh nghiệm thực tiễn. Nhiều giáo sinh ban đầu cảm thấy lúng túng, ít phát biểu ý kiến trong các phiên làm việc nhóm do chưa quen với môi trường học tập cộng tác và còn thiếu kinh nghiệm lớp học thực tế. Tuy nhiên, khi được khuyến khích và hỗ trợ, họ dần thể hiện sự chủ động hơn trong việc đưa ra ý tưởng, góp ý và điều chỉnh bài học. Việc được quan sát và phân tích bài dạy thực tế cũng giúp giáo sinh phát triển tư duy phản biện và năng lực phản tư - hai kỹ năng quan trọng trong hành trình trở thành một nhà giáo chuyên nghiệp. Ngoài ra, mô hình nghiên cứu bài học còn giúp giáo sinh nhận ra vai trò của giáo viên không chỉ là người truyền đạt kiến thức mà còn là người thiết kế trải nghiệm học tập cho học sinh và điều chỉnh linh hoạt các tình huống dạy học trong thực tế.

Nghiên cứu đề cập đến những đặc điểm quy trình ảnh hưởng đến hiệu quả của mô hình nghiên cứu bài học trong đào tạo. Trước tiên, nhiều giáo sinh cho biết họ chưa thực sự hiểu rõ bản chất và mục tiêu của mô hình nghiên cứu bài học ngay từ đầu. Phải đến khi trải qua toàn bộ chu kỳ, họ mới cảm nhận được giá trị của quá trình. Điều này cho thấy sự cần thiết của việc giới thiệu rõ ràng, cụ thể hơn về mô hình nghiên cứu bài học ngay từ đầu chương trình. Về mặt tổ chức phiên học, việc chia nhóm nhỏ để thảo luận được đánh giá là hiệu quả, giúp giáo sinh có cơ hội phát biểu và học hỏi lẫn nhau. Tuy nhiên, các phiên thảo luận toàn nhóm vẫn còn hạn chế về chiều sâu nếu thiếu sự định hướng từ người dẫn dắt.

Một khía cạnh cũng gây tranh luận là việc ai nên là người thực hiện bài học nghiên cứu: giáo sinh hay giáo viên thực hành. Một số ý kiến cho rằng giáo sinh nên trực tiếp đứng lớp để hiểu rõ quá trình và phát triển kỹ năng sư phạm, trong khi những người khác cho rằng nên để giáo viên dạy để giáo sinh có cơ hội quan sát khách quan và phân tích chuyên sâu hơn. Nghiên cứu nhấn mạnh cần điều chỉnh linh hoạt theo mục tiêu và điều kiện thực tế.

Điểm nổi bật của mô hình nghiên cứu bài học trong bối cảnh nghiên cứu là tính hợp tác giữa ba đối tượng chính: giáo sinh, giảng viên sư phạm và giáo viên thực hành. Môi trường hợp tác này thúc đẩy trao đổi kinh nghiệm, đồng kiến tạo tri thức và hình thành cộng đồng học tập chuyên nghiệp ngay từ khi còn trên ghế nhà trường. Đây chính là yếu tố cốt lõi để nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên, giúp kết nối lý thuyết với thực tiễn một cách tự nhiên và hiệu quả.

Tóm lại, mô hình nghiên cứu bài học có tiềm năng lớn trong việc tích hợp vào chương trình đào tạo giáo viên tiểu học, đặc biệt là trong việc phát triển năng lực nghề nghiệp bền vững và sâu sắc cho giáo sinh. Tuy nhiên, để mô hình này phát huy hiệu quả trong ITE, cần chú ý đến các điều kiện tổ chức. Nếu được thiết kế phù hợp và triển khai linh hoạt, mô hình nghiên cứu bài học hoàn toàn có thể trở thành một phần quan trọng trong việc đổi mới đào tạo giáo viên, hướng đến một đội ngũ nhà giáo có năng lực thực hành vững vàng, sẵn sàng thích ứng với thực tiễn giáo dục không ngừng thay đổi.

Hoàng Dũng lược dịch

Nguồn:

Cardoso, L., da Ponte, J. P., & Quaresma, M. (2025). Lesson study in primary initial teacher education: Participants’ perspectives on potential and challenges. Eurasia Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 21(5), em2629. https://doi.org/10.29333/ejmste/16306