Văn hóa chất lượng trong hệ thống giáo dục đại học tại Việt Nam

Khái niệm văn hóa chất lượng (quality culture) đã trở thành một yếu tố quan trọng trong quản lý chất lượng, đặc biệt trong giáo dục đại học. Tuy nhiên, khái niệm này vẫn chưa được định nghĩa rõ ràng và có nhiều cách hiểu khác nhau. Nghiên cứu phân tích khái niệm văn hóa chất lượng trong hệ thống giáo dục đại học phức tạp, từ đó xác định các đặc điểm, tiền đề và hệ quả của văn hóa chất lượng, tìm hiểu mối quan hệ giữa khái niệm và lý thuyết hệ thống thích ứng phức tạp.

Nghiên cứu thực hiện tổng quan tài liệu với tám bước của Walker và Avant, bao gồm lựa chọn khái niệm, xác định mục đích, tìm kiếm tài liệu khoa học, xác định các đặc điểm chính, mô tả các trường hợp điển hình và bất thường, cùng với việc phân tích tiền đề và hệ quả của khái niệm. Dữ liệu thu thập từ nhiều nguồn, bao gồm từ điển, tài liệu học thuật và nghiên cứu trước đây. Quá trình tìm kiếm sử dụng phương pháp snowballing (dò theo danh mục tham khảo của các bài báo liên quan) và berry picking (mở rộng tìm kiếm dựa trên thông tin thu thập được), dẫn đến việc chọn 58 bài báo để phân tích.

Nghiên cứu xác định hai quan điểm chính về văn hóa chất lượng: (1) văn hóa chất lượng là sự tạo dựng các giá trị chung, nhấn mạnh vào việc thiết lập các giá trị, niềm tin và kỳ vọng chung về chất lượng trong tổ chức. Quan điểm này bao gồm cả yếu tố tâm lý và yếu tố quản lý. Cách tiếp cận này thường gắn với quản lý chất lượng tổng thể, nơi mọi cá nhân được khuyến khích tuân theo một chuẩn mực chung; (2) văn hóa chất lượng là quyền sở hữu tập thể, nhấn mạnh việc mọi cá nhân trong tổ chức cần sở hữu trách nhiệm về chất lượng. Trái ngược với cách tiếp cận dựa trên giá trị chung, cách tiếp cận này đề cao tính tự tổ chức và trách nhiệm cá nhân, trong đó mỗi thành viên chủ động tham gia vào cải tiến chất lượng thay vì chỉ tuân theo các tiêu chuẩn.

Điểm nổi bật của nghiên cứu là phân tích mối quan hệ giữa văn hóa chất lượng và hệ thống thích ứng phức tạp. Giáo dục đại học là một hệ thống phức tạp, nơi các thành viên liên tục tương tác và hệ thống phải thích ứng với những thay đổi từ môi trường bên ngoài. Khi hệ thống rơi vào trạng thái VUCA (biến động, không chắc chắn, phức tạp, mơ hồ), mô hình quản lý chất lượng truyền thống có thể không còn hiệu quả. Thay vào đó, mô hình tự tổ chức, nơi các cá nhân có quyền tự quyết định và thích ứng nhanh chóng, có thể phù hợp hơn.

Nghiên cứu cũng xác định các tiền đề và hệ quả trong đó tiền đề bao gồm: sự rõ ràng về mục tiêu và giá trị của tổ chức, sự tham gia tích cực của các bên liên quan, hệ thống quản lý hỗ trợ, vai trò lãnh đạo trong tạo điều kiện phát triển văn hóa chất lượng và mức độ tự chủ của tổ chức. Đối với, hệ quả của văn hóa chất lượng bao gồm: cải thiện chất lượng giảng dạy và nghiên cứu, tăng sự hài lòng của nhân viên và sinh viên, giảm chi phí sửa lỗi trong quy trình làm việc và tạo ra môi trường học thuật đổi mới và sáng tạo hơn.

Nguồn: Pexels.com

Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng không có một định nghĩa duy nhất nào về văn hóa chất lượng trong giáo dục đại học. Thay vào đó, có hai cách tiếp cận chính: dựa trên việc tạo dựng giá trị chung và dựa trên quyền sở hữu tập thể. Trong hệ thống giáo dục đại học phức tạp, việc áp dụng mô hình văn hóa chất lượng dựa trên tự tổ chức có thể hiệu quả hơn so với mô hình áp đặt tiêu chuẩn cứng nhắc. Một trong những thách thức lớn nhất là làm sao cân bằng giữa kiểm soát của tổ chức và tính tự tổ chức của các cá nhân. Nếu hệ thống giáo dục chỉ dựa trên tiêu chuẩn áp đặt mà không tạo điều kiện linh hoạt, văn hóa chất lượng có thể chỉ mang tính hình thức mà không thực sự phát huy hiệu quả. Ngược lại, nếu tổ chức thiết lập môi trường nơi các thành viên cảm thấy có trách nhiệm với chất lượng, họ sẽ chủ động hơn trong việc cải thiện và duy trì văn hóa chất lượng bền vững.

Nghiên cứu đề xuất rằng để thúc đẩy văn hóa chất lượng trong giáo dục đại học, cần kết hợp các phương pháp tiếp cận truyền thống và phương pháp linh hoạt. Ngoài ra, vai trò của lãnh đạo rất quan trọng trong việc tạo môi trường khuyến khích tự tổ chức và đảm bảo rằng các cá nhân trong tổ chức có đủ nguồn lực và động lực để tham gia vào quá trình cải tiến chất lượng.

Tóm lại, việc xây dựng và duy trì văn hóa chất lượng không thể chỉ dựa trên các quy định cứng nhắc mà cần một mô hình linh hoạt, nơi các cá nhân có quyền sở hữu tập thể và động lực cải thiện chất lượng theo bối cảnh của tổ chức. Khi một tổ chức hiểu và chấp nhận tính phức tạp của văn hóa chất lượng, họ mới có thể xây dựng một hệ thống bền vững và thích nghi tốt với những thay đổi trong tương lai.

Hoàng Dũng lược dịch

Nguồn:

van Kemenade, E. (2023). The Continuity in the Concept: A Concept Analysis of Quality Culture in Complex Adaptive Systems. Vietnam Journal of Education, 7(2), 157-170. https://doi.org/10.52296/vje.2023.285