Tích hợp văn hóa vào giáo dục STEM: Hướng đi mới cho các nước ASEAN

Giáo dục STEM (Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học) đang trở thành một xu hướng quan trọng trong hệ thống giáo dục toàn cầu, với mục tiêu không chỉ cung cấp kiến thức nền tảng mà còn rèn luyện tư duy phản biện, khả năng giải quyết vấn đề và sáng tạo. Đây là những năng lực thiết yếu giúp học sinh thích nghi với nền kinh tế số và sự phát triển công nghệ. Tuy nhiên, tại các nước ASEAN, đặc biệt là bậc tiểu học, việc triển khai STEM vẫn còn gặp nhiều thách thức. Mặc dù một số quốc gia như Singapore đã đạt nhiều tiến bộ đáng kể, phần lớn các nước trong khu vực vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm và điều chỉnh để tìm ra mô hình giảng dạy STEM phù hợp.

Sự khác biệt trong chính sách giáo dục, năng lực giáo viên, ngôn ngữ và bối cảnh văn hóa đã tạo ra những khoảng cách lớn trong việc ứng dụng STEM vào giảng dạy. Ở nhiều quốc gia ASEAN, STEM vẫn còn mang tính “áp đặt”, chưa thực sự gắn kết với cuộc sống thường ngày của học sinh, dẫn đến việc tiếp nhận kiến thức thiếu hiệu quả. Trước thực tế đó, một nghiên cứu gần đây đã đề xuất rằng việc tích hợp yếu tố văn hóa vào giảng dạy STEM có thể là chìa khóa giúp tăng cường sự hứng thú và nâng cao tính ứng dụng của STEM đối với học sinh tiểu học trong khu vực.

Sự khác biệt trong triển khai STEM giữa các quốc gia ASEAN

Một trong những phát hiện quan trọng của nghiên cứu là sự chênh lệch đáng kể giữa các quốc gia ASEAN trong việc triển khai giáo dục STEM. Singapore hiện là quốc gia có hệ thống giáo dục STEM phát triển nhất khu vực, với việc STEM được tích hợp bài bản vào chương trình giảng dạy và nhận được sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ. Malaysia cũng đang từng bước cải thiện giáo dục STEM thông qua các chương trình học tập dựa trên dự án và hợp tác quốc tế, hướng đến việc gắn kết STEM với Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs). Trong khi đó, Indonesia, Việt Nam và Philippines dù có những sáng kiến nhất định nhưng việc triển khai STEM vẫn còn nhiều hạn chế. Một số trường học đã thử nghiệm tích hợp STEM với nghệ thuật hoặc trò chơi kỹ thuật nhằm kích thích sự sáng tạo của học sinh. Thái Lan, với các nghiên cứu về phương pháp giảng dạy STEM, đã thử nghiệm nhiều mô hình khác nhau, trong đó mô hình ghép nối và mô hình tuyến tính mang lại hiệu quả cao hơn so với phương pháp giảng dạy kỹ thuật đơn lẻ.

Mặc dù các quốc gia ASEAN đều có những nỗ lực trong việc thúc đẩy giáo dục STEM, nhưng thực tế cho thấy việc triển khai ở bậc tiểu học vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Một trong những nguyên nhân quan trọng là STEM vẫn chưa thực sự được thiết kế phù hợp với bối cảnh văn hóa từng quốc gia. Sự thiếu gắn kết giữa nội dung học tập với đời sống địa phương khiến học sinh khó tiếp nhận kiến thức một cách tự nhiên và hiệu quả.

Tích hợp văn hóa - Chìa khóa thúc đẩy giáo dục STEM

Việc tích hợp yếu tố văn hóa vào giảng dạy STEM có thể giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách gần gũi và sinh động hơn. Thay vì chỉ tập trung vào các khái niệm khoa học khô khan, giáo dục STEM có thể kết hợp với những giá trị văn hóa bản địa để tạo ra các hoạt động học tập mang tính ứng dụng cao. Tại một số quốc gia như Việt Nam, Indonesia và Philippines, các trò chơi dân gian như thả diều, làm đèn lồng hay dựng nhà mô hình đã được đưa vào bài học STEM nhằm tăng sự hứng thú cho học sinh. Trong khi đó, một số trường học ở Việt Nam cũng đã thử nghiệm mô hình STEAM, tức là tích hợp thêm nghệ thuật vào STEM, giúp phát triển tư duy sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề.

Bên cạnh đó, giáo dục STEM cũng có thể được gắn kết với các vấn đề thực tiễn của địa phương, từ đó giúp học sinh hiểu rõ hơn về vai trò của khoa học trong cuộc sống. Ở Malaysia, giáo dục STEM đã được thiết kế để giải quyết các thách thức bền vững, bao gồm bảo vệ môi trường và phát triển năng lượng tái tạo. Những sáng kiến như vậy không chỉ giúp học sinh hứng thú hơn với STEM mà còn tạo ra mối liên kết chặt chẽ giữa kiến thức khoa học và thực tế đời sống, từ đó nâng cao hiệu quả học tập.

(Nguồn: Sưu tầm)

Những rào cản và giải pháp thúc đẩy STEM trong khu vực

Mặc dù việc tích hợp văn hóa vào STEM mang lại nhiều lợi ích, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng có một số thách thức cần được giải quyết. Một trong những rào cản lớn nhất là sự thiếu hụt chính sách hỗ trợ. Ngoại trừ Singapore, nhiều quốc gia ASEAN chưa có chiến lược dài hạn để phát triển giáo dục STEM ở bậc tiểu học. Điều này dẫn đến tình trạng triển khai chưa đồng đều và thiếu sự nhất quán trong các chương trình giảng dạy. Bên cạnh đó, năng lực giáo viên cũng là một vấn đề đáng lo ngại. Nhiều giáo viên chưa được đào tạo bài bản về phương pháp giảng dạy STEM tích hợp, dẫn đến khó khăn trong việc thiết kế bài giảng phù hợp với học sinh tiểu học. Hơn nữa, rào cản về ngôn ngữ và văn hóa cũng ảnh hưởng đến việc giảng dạy STEM, đặc biệt là ở những quốc gia mà tiếng Anh không phải là ngôn ngữ chính. Việc thiếu các tài liệu học tập bằng ngôn ngữ bản địa khiến học sinh gặp khó khăn trong việc tiếp cận kiến thức một cách hiệu quả.

Để vượt qua những rào cản này, cần có một chiến lược đồng bộ nhằm thúc đẩy giáo dục STEM trong khu vực. Trước hết, việc phát triển một khung phân tích văn hóa trong giáo dục STEM là cần thiết để xây dựng chương trình giảng dạy phù hợp với từng quốc gia. Khung này sẽ giúp đảm bảo rằng STEM không chỉ mang tính hàn lâm mà còn gắn kết với đời sống địa phương, giúp học sinh tiếp nhận kiến thức một cách tự nhiên hơn. Đồng thời, cần có các chương trình đào tạo chuyên sâu dành cho giáo viên, giúp họ nắm vững phương pháp giảng dạy STEM theo hướng sáng tạo, linh hoạt và phù hợp với đặc điểm văn hóa từng vùng. Ngoài ra, việc tận dụng nguồn tài nguyên văn hóa bản địa như nghệ thuật, thủ công hay tri thức truyền thống trong giảng dạy STEM cũng là một giải pháp hữu hiệu để nâng cao chất lượng học tập.

Kết luận

Giáo dục STEM đang trở thành xu hướng tất yếu trong thời đại công nghệ số, nhưng để triển khai hiệu quả, cần có những điều chỉnh phù hợp với bối cảnh từng quốc gia. Nghiên cứu cho thấy rằng tích hợp yếu tố văn hóa vào STEM không chỉ giúp học sinh tiếp thu kiến thức dễ dàng hơn mà còn tạo ra những trải nghiệm học tập ý nghĩa, thúc đẩy động lực học tập và sự sáng tạo.

Tương lai của giáo dục STEM tại ASEAN không chỉ nằm ở việc áp dụng các mô hình từ phương Tây, mà quan trọng hơn, là xây dựng một nền giáo dục STEM phù hợp với văn hóa và nhu cầu của học sinh trong khu vực. Để làm được điều này, cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa các nhà hoạch định chính sách, nhà giáo dục và cộng đồng nhằm đưa STEM đến gần hơn với học sinh theo cách thực tế và bền vững nhất.

Huyền Đức lược dịch

Nguồn: Nurhairani, N., Sugito, S., Suyanta, S., & Haryanto, H. (2024, November). Integrating local culture into STEM-based learning in ASEAN elementary schools: A literature review. In Proceedings International Conference on Education Innovation and Social Science (pp. 82-93).