Phát triển năng lực đánh giá trong thời đại trí tuệ nhân tạo tạo sinh (Generative AI)

Generative AI và các thách thức đặt ra cho giáo dục

Generative AI đang nhanh chóng thay đổi cách con người học tập, làm việc và tiếp nhận tri thức. Với khả năng tạo ra văn bản, hình ảnh và âm thanh một cách tức thì, công nghệ này mở ra tiềm năng chưa từng có trong việc hỗ trợ giải quyết các vấn đề phức tạp. Tuy nhiên, đi kèm với đó là sự xuất hiện của các "ảo giác" - những phản hồi từ AI trông rất logic nhưng thực tế lại không chính xác hoặc thiếu tính xác thực. Vấn đề này càng trở nên nghiêm trọng khi sinh viên hoặc người dùng thiếu kỹ năng phân tích, dễ dàng tin tưởng vào kết quả mà AI cung cấp mà không kiểm tra kỹ lưỡng. Đối với giáo dục, đặc biệt ở bậc đại học, việc đào tạo kỹ năng đánh giá chất lượng thông tin và sản phẩm từ AI là nhiệm vụ cấp bách. Theo nghiên cứu từ nhóm tác giả, nếu không được trang bị năng lực đánh giá, sinh viên có nguy cơ trở nên phụ thuộc vào công nghệ, không phát triển được tư duy phản biện và khả năng sáng tạo cần thiết để thành công trong một thế giới công nghệ ngày càng phức tạp.

Vai trò cốt lõi của năng lực đánh giá

Năng lực đánh giá không chỉ dừng lại ở khả năng phân tích mà còn bao gồm cả việc hiểu sâu sắc về các tiêu chuẩn chất lượng trong từng lĩnh vực cụ thể. Theo nghiên cứu, năng lực này là nền tảng để người học không chỉ đánh giá đúng sản phẩm của bản thân mà còn của người khác. Trong thời đại công nghệ phát triển nhanh chóng, năng lực đánh giá còn giúp hạn chế sự phụ thuộc mù quáng vào các công cụ công nghệ, đồng thời phát triển khả năng tư duy độc lập và sáng tạo. Đây là một kỹ năng quan trọng để sinh viên không chỉ thích nghi với công nghệ mà còn dẫn dắt các xu hướng trong tương lai.

Nguồn: gettyimages.com

Các chiến lược giảng dạy để phát triển năng lực đánh giá

Nghiên cứu đề xuất ba phương pháp giảng dạy chính nhằm nâng cao năng lực đánh giá trong thời đại của Generative AI. Thứ nhất, sinh viên cần được hướng dẫn đánh giá đầu ra của AI. Các bài tập thực hành so sánh chất lượng thông tin từ AI với các nguồn đáng tin cậy sẽ giúp họ nhận diện và điều chỉnh các sai sót của công cụ. Thứ hai, quy trình sử dụng AI cũng cần được cải thiện. Điều này bao gồm việc xây dựng các câu lệnh chất lượng, đồng thời cân nhắc yếu tố đạo đức trong việc sử dụng AI. Thứ ba, AI có thể trở thành công cụ hỗ trợ đánh giá năng lực của sinh viên, giúp họ phản ánh và cải thiện khả năng của chính mình thông qua các vòng phản hồi liên tục.

Kinh nghiệm triển khai trong bối cảnh Việt Nam

Trong bối cảnh Việt Nam, nơi các trường đại học đang ngày càng ứng dụng công nghệ vào giảng dạy, bài học từ nghiên cứu này có thể mang lại giá trị to lớn. Việc phát triển năng lực đánh giá cho sinh viên nên được tích hợp vào các chương trình đào tạo, đặc biệt là trong các ngành như công nghệ thông tin, quản trị kinh doanh và khoa học xã hội. Các trường đại học có thể tổ chức các khóa học hoặc workshops về cách sử dụng AI một cách có đạo đức, đồng thời hướng dẫn sinh viên sử dụng các công cụ như ChatGPT để hỗ trợ nghiên cứu và học tập. Hơn nữa, việc xây dựng các bộ tiêu chí đánh giá rõ ràng và áp dụng chúng trong các bài tập thực hành sẽ giúp sinh viên làm quen với việc phân tích và phê bình sản phẩm công nghệ.

Giáo dục trong thời đại AI không chỉ là việc tích hợp công nghệ vào giảng dạy mà còn là việc xây dựng tư duy phản biện và năng lực đánh giá chất lượng. Nếu không chú trọng đào tạo kỹ năng này, sinh viên có nguy cơ bị cuốn theo các xu hướng công nghệ mà thiếu sự phân tích và phản biện cần thiết. Ngược lại, khi được trang bị năng lực đánh giá mạnh mẽ, sinh viên sẽ trở thành những người tiên phong dẫn dắt sự phát triển của công nghệ. Đặc biệt, trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo có thể khuếch đại các định kiến và bất bình đẳng hiện có, việc phát triển kỹ năng đánh giá còn đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính công bằng và đa dạng trong xã hội.

Generative AI mang đến những cơ hội và thách thức chưa từng có cho giáo dục. Việc phát triển năng lực đánh giá không chỉ giúp sinh viên thích nghi với sự thay đổi mà còn tạo tiền đề để họ phát triển bền vững trong tương lai. Nghiên cứu nhấn mạnh rằng, để công nghệ thực sự phục vụ con người, chúng ta cần giữ vững vai trò của mình như những người kiểm định chất lượng cuối cùng. Đây không chỉ là nhiệm vụ của giáo viên mà còn là trách nhiệm của mỗi cá nhân trong việc xây dựng một thế giới công nghệ an toàn và hiệu quả.

Vân An lược dịch

Nguồn:

Bearman, M., Tai, J., Dawson, P., Boud, D., & Ajjawi, R. (2024). Developing evaluative judgement for a time of generative artificial intelligence. Assessment & Evaluation in Higher Education, 49(6), 893–905. https://doi.org/10.1080/02602938.2024.2335321