Giáo dục Trung Quốc thời đại mới: Hướng tới công dân toàn cầu hay củng cố bản sắc quốc gia?

Giáo dục quốc tế trong khuôn khổ bản sắc dân tộc

Chương trình giáo dục thời đại mới của Trung Quốc được thiết kế với mục tiêu kép: khơi dậy tinh thần yêu nước và phát triển tầm nhìn quốc tế. Các tài liệu học tập, chẳng hạn như giáo trình về đạo đức và pháp luật hay tư tưởng Tập Cận Bình, đã được xây dựng để giới thiệu cho học sinh không chỉ những giá trị văn hóa dân tộc mà còn các vấn đề toàn cầu như hợp tác quốc tế và giảm nghèo. Tuy nhiên, việc nhấn mạnh vai trò của Trung Quốc như một hình mẫu và đóng góp lớn lao vào sự phát triển thế giới đã làm lu mờ sự tham gia bình đẳng của các nền văn hóa khác. Trong khi học sinh được khuyến khích hiểu biết về thế giới, các khái niệm như công dân toàn cầu hay sự bình đẳng văn hóa vẫn hiếm khi được đề cập sâu sắc.

Marxism và tầm nhìn quốc tế "hướng nội"

Marxism trong giáo dục Trung Quốc được điều chỉnh để phù hợp với bối cảnh văn hóa địa phương thông qua khái niệm "Marxism Trung Quốc hóa”. Ý thức hệ này không chỉ giúp duy trì lòng trung thành với nhà nước mà còn cung cấp một góc nhìn về trật tự thế giới, nơi Trung Quốc đóng vai trò lãnh đạo. Mặc dù Marxism lý thuyết mang tiềm năng thúc đẩy tư duy phê phán và tự do, trong thực tiễn giáo dục, nó chủ yếu được sử dụng để củng cố bản sắc dân tộc và nhấn mạnh sự vượt trội của Trung Quốc trong các lĩnh vực như giảm nghèo và phát triển kinh tế. Học sinh được dẫn dắt để hiểu rằng sự phát triển toàn cầu nên được điều chỉnh theo mô hình của Trung Quốc, hơn là thúc đẩy sự phản ánh đa chiều về các giá trị và mô hình phát triển khác.

Tôn trọng sự đa dạng văn hóa: Lý thuyết và thực tiễn

Một điểm sáng trong chương trình giáo dục công dân của Trung Quốc là khuyến khích học sinh tôn trọng sự đa dạng văn hóa và phát triển thái độ hòa nhập. Các bài học về sự khác biệt trong văn hóa toàn cầu, chẳng hạn như phong tục năm mới hay kiến trúc truyền thống, giúp học sinh nhận thức được vai trò của các nền văn hóa khác. Tuy nhiên, cách tiếp cận này thường nhấn mạnh vai trò trung tâm của Trung Quốc trong các mối quan hệ quốc tế, trong khi ít đề cập đến sự ảnh hưởng ngược lại từ các nền văn hóa khác đến Trung Quốc. Điều này đặt ra câu hỏi liệu tầm nhìn quốc tế trong giáo dục của Trung Quốc có thực sự mang tính toàn cầu, hay chỉ là một phiên bản mở rộng của chủ nghĩa dân tộc.

Nguồn: studentcentereddesign

Hạn chế trong việc thúc đẩy hành động cá nhân

Mặc dù chương trình giáo dục công dân của Trung Quốc nhấn mạnh trách nhiệm toàn cầu, nó thường tập trung vào vai trò của nhà nước thay vì khuyến khích hành động cá nhân. Các ví dụ minh họa, chẳng hạn như sự tham gia của Đội Cứu trợ Quốc tế Trung Quốc trong các thảm họa toàn cầu, thường sử dụng ngôn ngữ tập thể "chúng ta" hơn là cá nhân "tôi." Học sinh được định hướng hiểu rằng các vấn đề toàn cầu là trách nhiệm chung của quốc gia, và vai trò của họ là tuân theo kế hoạch của nhà nước, thay vì tự mình hành động để tạo ra thay đổi. Điều này làm giảm khả năng phát triển tư duy độc lập và kỹ năng lãnh đạo cá nhân trong bối cảnh toàn cầu.

Kinh nghiệm đối với Việt Nam

Kinh nghiệm của Trung Quốc trong việc cân bằng giữa tầm nhìn quốc tế và bản sắc dân tộc gợi mở nhiều bài học quý giá cho Việt Nam. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, giáo dục công dân Việt Nam cũng cần xây dựng các chương trình vừa duy trì lòng tự hào dân tộc vừa thúc đẩy sự hiểu biết và hội nhập quốc tế. Một trong những điểm yếu hiện tại là sự thiếu đồng bộ giữa giáo dục quốc tế và thực tiễn trong nước. Để cải thiện, Việt Nam cần: - Phát triển giáo trình công dân toàn cầu, nhưng không quên nhấn mạnh các giá trị văn hóa truyền thống; - Khuyến khích tư duy phản biện và hành động cá nhân thông qua các hoạt động ngoại khóa và dự án xã hội, giúp học sinh nhận thức rõ vai trò cá nhân trong việc giải quyết các vấn đề toàn cầu; - Tăng cường hợp tác quốc tế trong giáo dục, không chỉ thông qua các chương trình trao đổi học sinh mà còn thông qua hợp tác xây dựng các dự án giáo dục liên văn hóa. Bên cạnh đó, Việt Nam cần tránh việc tập trung quá mức vào sự ưu việt của bản sắc dân tộc trong giáo dục quốc tế, bởi điều này có thể hạn chế khả năng hội nhập và phát triển tư duy toàn cầu của thế hệ trẻ. Một tầm nhìn giáo dục mở rộng, cân bằng giữa bản sắc và hội nhập, sẽ là chìa khóa để đào tạo những công dân có khả năng thích nghi và cống hiến trong bối cảnh toàn cầu hóa.

Giáo dục Trung Quốc thời đại mới là một ví dụ điển hình về nỗ lực định hình công dân quốc tế trong khuôn khổ ý thức hệ dân tộc. Dù đạt được nhiều thành công, cách tiếp cận này vẫn đặt ra nhiều thách thức trong việc khuyến khích hành động cá nhân và tư duy đa chiều. Đối với Việt Nam, việc học hỏi kinh nghiệm từ Trung Quốc và các quốc gia khác, kết hợp với đổi mới sáng tạo trong giáo dục, sẽ góp phần quan trọng trong việc xây dựng thế hệ công dân toàn cầu có bản sắc và trách nhiệm.

Vân An lược dịch

Nguồn:

Zhao, Z., Kennedy, K. J., & Yang, H. (2024). ‘Beyond the nation state’: does China’s ‘new era’ education facilitate an international orientation to citizenship education? Globalisation Societies and Education, 1–12. https://doi.org/10.1080/14767724.2024.2409234