Tư duy lại giáo dục: Khẳng định lại cách tiếp cận giáo dục theo hướng nhân văn

Phát triển bền vững là yêu cầu mà chúng ta kì vọng vào giáo dục thế kỉ XXI. Mặc dù sự phát triển kinh tế và tri thức đã làm giảm tỉ lệ nghèo toàn cầu, nhưng xã hội vẫn đối mặt với nhiều vấn đề như bất bình đẳng, loại trừ xã hội, và bạo lực học đường. Cuộc chạy đua tăng trưởng đang gây hậu quả môi trường và biến đổi khí hậu. Mặc dù có ý tưởng tốt như chính sách học tập suốt đời, tăng cường quyền lực cho phụ nữ và dân tộc thiểu số, nhưng nhiều nơi vẫn chưa thực hiện được. Bạo lực học đường vẫn gia tăng, và mạng xã hội, mặc dù kết nối toàn cầu, cũng tạo ra những thách thức mới như không khoan dung và xung đột văn hóa. Để giải quyết những thách thức này, các chuyên gia giáo dục đề xuất cần có cách tiếp cận mới theo hướng nhân văn.

I. Phát triển con người bền vững

Aleksandra Kornhausen, chuyên gia từ Slovenia, đề cập đến khái niệm "Phát triển con người bền vững," nơi yếu tố quan trọng nhất là chuyển đổi hệ thống giá trị của con người. Để đạt được phát triển bền vững, con người cần có nhận thức về giá trị phi vật chất và trách nhiệm đối với xã hội, cộng đồng, và môi trường. Chất lượng sống cao hơn được định nghĩa thông qua việc có tri thức tốt hơn. Giáo dục được xem là yếu tố quan trọng để xây dựng "phát triển con người bền vững" và đòi hỏi một chiến lược giáo dục toàn diện trong nền giáo dục chính quy, không chính quy, và phi chính quy, với sự hỗ trợ từ các tổ chức chính phủ, tổ chức xã hội, và doanh nghiệp.

II. Giáo dục hướng vào sự gắn kết, chống sự loại trừ

Giáo dục có vai trò quan trọng trong việc hướng tới mục tiêu "Học để làm người," đòi hỏi sự tôn trọng lẫn nhau trong đời sống xã hội. Sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các quốc gia, do cách mạng công nghiệp hiện đại, tạo ra nhu cầu xây dựng các hình thức đoàn kết khác nhau để giải quyết căng thẳng thời đại. Giáo dục cần đặt lí tưởng làm thế nào để gắn kết trở thành một triết lí giáo dục trong thế kỉ XXI, với sự tôn trọng nhân quyền và quyền con người trong mối quan hệ "con người - thế giới." Tuy nhiên, thế giới thực đối mặt với nhiều vấn đề quan hệ người - người, quốc gia - quốc gia, quốc gia - quốc tế, với sự loại trừ nhau là nguy hiểm nhất. Sự loại trừ đã tồn tại từ lâu và vẫn tiếp tục, đặc biệt nổi bật ở những khu vực như Dải Gaza. Các chuyên gia giáo dục hi vọng giải quyết sự loại trừ trong thế kỉ XXI, nhưng thực tế lại phản ánh sự gia tăng của nó, nhất là trong các tình huống như việc vi phạm nhân quyền ở Dải Gaza.

III. Giáo dục vì một thế giới đa văn hóa

Rodolfo Stavenhgen, nhà xã hội học và nhân chủng học người Mexico, nhấn mạnh về sự quan trọng của việc tôn trọng đa văn hóa trong giáo dục. Ông mô tả rằng nhiều quốc gia tân tiến thường tổ chức dựa trên giả thuyết về sự thuần nhất văn hóa, nhưng thực tế lại phản ánh sự đa dạng và phụ thuộc lẫn nhau. Trong những quốc gia "thuần nhất về văn hóa," nhóm thiểu số thường phải đối mặt với áp đặt văn hóa từ phần đông, buộc họ phải từ bỏ ngôn ngữ, tín ngưỡng và lối sống của mình.

UNESCO khuyến cáo về tầm quan trọng của sự tôn trọng đa văn hóa và cảnh báo về nguy cơ của sự toàn cầu hóa văn hóa trở thành "xâm lăng văn hóa." Nền giáo dục đa văn hóa cần tạo ra sự hiện đại hóa văn hóa và thúc đẩy tính đa dạng, đồng thời đáp ứng những đặc thù văn hóa của từng cộng đồng. Nó cũng cần hướng tới sự tôn trọng và khoan dung đối với những người khác nhau, khuyến khích ý thức về tính đa dạng và giáo dục theo triết lí đa chiều nhân đạo. Tuy nhiên, để bảo vệ sự đa dạng văn hóa, ý thức "Tôi tôn trọng" trở nên quan trọng hơn sự khoan dung.

IV. Giáo dục vì một xã hội toàn cầu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, giáo dục đóng vai trò quan trọng trong việc hướng tới một xã hội toàn cầu. Để chung sống trong môi trường này, giáo dục cần chấm dứt di sản độc hại của quá khứ, mở ra con đường cho nền văn hóa mới, thu hẹp khoảng cách giữa các quốc gia, tạo ra sự hội tụ và hợp tác giữa các quốc gia. Giáo dục cần có hệ chính sách toàn cầu để tạo cơ hội di chuyển linh hoạt qua biên giới quốc gia để tiếp nhận kiến thức và kĩ năng mới. Trong giáo dục công dân, cần giúp thế hệ trẻ có ý thức trách nhiệm và gắn kết với cộng đồng trong bối cảnh thế giới liên kết và phụ thuộc lẫn nhau.

Nhóm chuyên gia cao cấp của UNESCO nhấn mạnh rằng giáo dục là quyền bất khả xâm phạm của con người và phải là một dịch vụ công toàn cầu. Kiến thức và giáo dục phải được coi là dịch vụ chung, và việc thu nhận kiến thức mới, đánh giá và sử dụng chúng là chung cho mọi người. Trong môi trường phát triển bền vững, giáo dục và tri thức sẽ trở thành dịch vụ chung quốc tế, và điều này đòi hỏi sự suy nghĩ thấu đáo và thực hiện từ phía những người làm giáo dục trên toàn thế giới. Các nhà quản lí giáo dục Việt Nam cũng được khuyến khích quan tâm và tư duy lại giáo dục để đáp ứng thách thức toàn cầu.

GS. TS Phạm Tất Dong