Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Cần đột phá về thể chế, mở đường cho tự chủ đại học

Tham dự có Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Trần Thanh Mẫn; Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh; Bộ trưởng Bộ GDĐT Nguyễn Kim Sơn; Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội Lê Quân; Giám đốc Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh Vũ Hải Quân. 

Cùng dự có đại diện lãnh đạo các ban, bộ, ngành, các cơ quan của Quốc hội; các đại biểu Quốc hội, các chuyên gia, nhà khoa học, giảng viên, đại diện tổ chức quốc tế…

Chính sách pháp luật tạo động lực thúc đẩy giáo dục đại học

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhận định, thời gian qua, lĩnh vực giáo dục đại học đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, góp phần to lớn vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Quang cảnh Hội thảo

Quy mô giáo dục đại học, công tác quản lý, quản trị đại học có bước phát triển và nhiều đổi mới. Số lượng cơ sở giáo dục đại học, quy mô đào tạo các trình độ giáo dục đại học tăng. Nhiều trường đã tích cực, chủ động phát triển các chương trình đào tạo theo hướng tiếp cận chuẩn quốc tế. Số lượng, trình độ, năng lực đội ngũ giảng viên các trường đại học được nâng lên. Cơ sở vật chất của nhiều trường đại học được tăng cường. Một số trường được đầu tư các phòng thí nghiệm hiện đại, đáp ứng tốt nhiệm vụ giảng dạy, học tập, nghiên cứu khoa học.

Các đại học, trường đại học hàng đầu của Việt Nam liên tục xuất hiện và tăng thứ hạng, giữ vị trí tốt trong các bảng xếp hạng đại học uy tín trên thế giới.

Tuy nhiên, theo Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Trần Thanh Mẫn, thể chế, chính sách điều chỉnh lĩnh vực giáo dục đại học còn có sự mâu thuẫn, thiếu thống nhất trong cách hiểu, vận dụng và hướng dẫn thi hành, đặc biệt là về thực hiện tự chủ đại học.

Theo Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Trần Thanh Mẫn, giáo dục đại học có vai trò đặc biệt quan trọng trong phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao.

Các trường đại học không chỉ là nơi đào tạo, cung cấp nguồn nhân lực chất lượng, trình độ cao, mà còn là nơi nuôi dưỡng và phát triển tri thức, tiềm lực khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo của đất nước, tạo động lực mới cho hội nhập, phát triển bền vững.

Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Trần Thanh Mẫn phát biểu khai mạc Hội thảo

Vì vậy, nâng cao chất lượng giáo dục đại học là nhu cầu tất yếu và cấp thiết trong bối cảnh nền kinh tế tri thức.

Bên cạnh đó, thể chế, chính sách pháp luật được coi là yếu tố then chốt đóng vai trò định hướng, dẫn dắt, tạo khung khổ pháp lý cho việc tổ chức, vận hành; là công cụ hữu hiệu để quản lý phát triển các hoạt động của từng lĩnh vực kinh tế - xã hội diễn ra theo đúng mục tiêu đã xác định.

Nếu được ban hành kịp thời, đồng bộ, phù hợp, có tầm nhìn, khả năng dự báo thì thể chế, chính sách pháp luật sẽ góp phần “soi đường”, tạo động lực thúc đẩy lĩnh vực phát triển; ngược lại, sẽ gây ra những rào cản đối với sự đổi mới và phát triển.

Với ý nghĩa đó, ông Trần Thanh Mẫn đề nghị các đại biểu thảo luận kỹ lưỡng về chất lượng giáo dục đại học từ tác động của thể chế, chính sách, dưới các góc độ khác nhau từ cơ quan quản lý nhà nước, cơ sở đào tạo, người sử dụng lao động, doanh nghiệp xã hội. Đặc biệt, cần làm rõ những vướng mắc, rào cản liên quan tới thể chế, chính sách để đề xuất giải pháp phù hợp.

Giáo dục đại học là một dịch vụ công đặc biệt

Phát biểu đề dẫn tại Hội thảo, Thứ trưởng Bộ GDĐT Hoàng Minh Sơn nêu một số vấn đề lớn về thể chế, chính sách liên quan tới chất lượng giáo dục đại học. Những vấn đề nêu ra từ góc nhìn của cơ quan quản lý nhà nước chịu trách nhiệm chính về giáo dục và đào tạo.

Thứ trưởng Bộ GDĐT Hoàng Minh Sơn phát biểu đề dẫn tại Hội thảo

Theo Thứ trưởng, giáo dục đại học trước hết là một dịch vụ công, mang lại cả lợi ích cho cá nhân và lợi ích công; nhưng cơ bản cũng phải tuân theo những quy luật của thị trường, có cạnh tranh, có phân khúc, có quan hệ giữa chất lượng và chi phí; và theo định hướng xã hội chủ nghĩa, cần phải có vai trò điều tiết, định hướng của Nhà nước.

“Giáo dục đại học là trước hết là một dịch vụ công đặc biệt, vì người học cũng như Nhà nước, là những khách hàng sử dụng dịch vụ; nhưng lợi ích nhận được có độ trễ, có tính lâu dài, bền vững và gia tăng theo thời gian. Cho nên khách hàng đồng thời là những nhà đầu tư.

Đầu tư cho giáo dục nói chung và cho giáo dục đại học nói riêng là đầu tư cho phát triển, có hiệu quả đầu tư cao, tỉ suất thu hồi lớn. Cả người học/gia đình và Nhà nước, doanh nghiệp và toàn xã hội cần phải đầu tư “đủ tầm” cho giáo dục đại học, cho các cơ sở giáo dục đại học”, Thứ trưởng cho hay.

Nhìn nhận quản trị ở cấp độ cơ sở giáo dục đại học từ cách tiếp cận hệ thống, Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn cho rằng, có thể nhận thấy những nguyên nhân căn cốt dẫn tới hạn chế về chất lượng giáo dục đại học gồm: Cơ chế đánh giá cũng như giám sát chất lượng có thể chưa thực sự hiệu quả, thực chất; hành lang pháp lý của tự chủ đại học chưa thực sự đồng bộ; năng lực quản trị của một số cơ sở giáo dục đại học còn yếu.

Bên cạnh đó, hệ thống giáo dục đại học còn phân mảnh, chưa được tối ưu hóa. Một số cơ sở giáo dục đại học hoạt động kém hiệu quả, kém chất lượng. Nguồn lực đầu tư cho giáo dục còn rất thấp so với yêu cầu phát triển. Đối sánh với khu vực và thế giới, tỷ trọng chi đầu tư từ ngân sách Nhà nước cho giáo dục đại học chỉ bằng 1/2 hoặc 1/3 so với mức trung bình của khu vực.

Nhiều ý kiến chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý trong nước và quốc tế được ghi nhận tại Hội thảo

Từ điểm nghẽn đó, Thứ trưởng cho rằng, những chính sách cần nâng cao chất lượng giáo dục đại học chính là tăng cường yếu tố tác động đến chất lượng, để khắc phục điểm nghẽn nói trên.

Trong đó, cần có những chính sách và rà soát chính sách về đánh giá, giám sát chất lượng; cần giải pháp để tối ưu hóa ở cả cấp độ hệ thống cũng như trong từng cơ cở giáo dục đại học; cần cơ chế chính sách để huy động tối đa và phát triển các nguồn lực về tài chính, đội ngũ, cơ sở vật chất, công nghệ, quan hệ hợp tác của nhà trường và của hệ thống giáo dục đại học với bên ngoài, với thế giới; có cơ chế chính sách phân bổ và kiểm soát hiệu quả các nguồn lực từ Nhà nước, đặc biệt là ngân sách Nhà nước cho giáo dục đại học.

Ngoài đề xuất tăng ngân sách Nhà nước cho giáo dục đại học, Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của cơ chế, chính sách phân bổ ngân sách nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng, tăng cường tính minh bạch, giám sát đưa vào sử dụng.

Thứ trưởng cũng cho biết, Bộ GDĐT đang khẩn trương xây dựng để trình Thủ tướng phê duyệt quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học. Vai trò điều tiết, định hướng của Nhà nước rất quan trọng để thực hiện quy hoạch mạng lưới; vì để thực hiện cần cơ chế, chính sách huy động nguồn lực, tăng nguồn đầu tư của Nhà nước thực hiện quy hoạch này.

Giáo dục đại học: Có phát triển nhưng chậm, cần sự bứt phá

Phát biểu tại Hội thảo, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho biết, từ năm 2022 đến nay, đã có khá nhiều hội nghị, diễn đàn được tổ chức nhằm tìm lời giải, hướng đi để phát triển hệ thống giáo dục đại học. Và Hội thảo hôm nay bàn về vấn đề thể chế chính sách để nâng cao chất lượng giáo dục đại hoc, cũng là khía cạnh góp phần vào việc phát triển giáo dục đại học.

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn phát biểu tại Hội thảo

Nêu góc nhìn khái quát về giáo dục đại học hiện nay, Bộ trưởng nhận định: Có thể nói, giáo dục đại học đang trong trạng thái phát triển, giàu sức sống với một số lượng sinh viên tương đối ổn định, khoảng trên 500.000 sinh viên; số lượng giảng viên nhích lên về số lượng, cải thiện về học hàm học vị; ranking cũng nhích lên, một số trường vào top 1000 trường đại học thế giới.

Tuy nhiên, theo Bộ trưởng, “tốc độ phát triển đó có thể nói ngay là chậm - có nhưng mà chậm, không có bứt phá trong sự phát triển giáo dục đại học”. Lý giải kỹ hơn, Bộ trưởng cho rằng: Chúng ta đang kỳ vọng đất nước có sự phát triển mạnh mẽ, bứt phá, một nền kinh tế phát triển với tốc độ cao để đưa quốc gia thoát ra khỏi bẫy thu nhập trung bình và kỳ vọng một vài chục năm sau là đất nước thu nhập khá. Nếu như trong một khung cảnh đất nước đang rất phát triển, trong bối cảnh chúng ta hài lòng với những gì kinh tế - xã hội đã có, thì những gì đang nhích lên của giáo dục đại học có thể tạm yên lòng.

“Nhưng cái chúng ta cần hệ thống giáo dục đại học ở thời điểm này, ở thập kỷ này, bối cảnh này là một sự bứt phá. Cho nên, câu chuyện chúng ta bàn từ đầu đến giờ cảm giác vẫn đang loay hoay trong khung cảnh làm thế nào để các trường đại học cùng đỡ khổ, đỡ khó, đỡ nghèo nhưng chưa nhìn thấy nhiều con đường để bứt phá”, Bộ trưởng nói, đồng thời chia sẻ “hôm nay, chúng ta bàn về vấn đề chất lượng thì phải bàn về vấn đề lớn hơn là làm thế nào để các trường đại học phát triển bứt phá, chỉ có phát triển mới có chất lượng, còn cứ loay hoay ứng phó với sự tồn tại thì câu chuyện chất lượng sẽ là câu chuyện vô cùng khó”.

Theo Bộ trưởng, với hệ thống giáo dục công, dứt khoát muốn có sự cải thiện mang tính bứt phá thì vừa phải huy động từ phía xã hội, phía doanh nghiệp một cách mạnh mẽ nhưng cũng phải có sự đầu tư mang tính bứt phá, đột biến. Bộ trưởng nhấn mạnh tới nguồn lực đầu tư, cách thức đầu tư để tạo ra sự bứt phá của các trường đại học.

Chủ nhiệm Uỷ ban Văn hoá, Giáo dục của Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh phát biểu kết luận Hội thảo

Trao đổi sâu từ góc độ thể chế với những “cái vướng” đang tạo ra lực cản cho tự chủ đại học - một thuộc tính đương nhiên của giáo dục đại học, Bộ trưởng cho rằng, hệ thống quy phạm pháp luật mở đường cho tự chủ đại học chưa có được sự đồng bộ và chia sẻ của hệ thống pháp luật khác. Bộ trưởng cũng dẫn chứng cụ thể những vướng mắc từ các quy định về đơn vị tự chủ công lập, vấn đề viên chức, vấn đề quản lý tài sản công, vấn đề sở hữu trí tuệ…

“Chủ đề của Hội thảo hôm nay là thể chế, chính sách nâng cao chất lượng giáo dục đại học và tôi nghĩ là đúng, câu chuyện lúc này là phải tạo được hành lang pháp lý đầy đủ, đồng bộ để thực hiện được tự chủ đại học đầy đủ, chiều sâu”, nhấn mạnh điều này, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn đồng thời đề xuất có thể tính đến làm một Luật để sửa nhiều Luật, tránh những chồng chéo hiện nay.

Bộ trưởng dẫn giải: Để tháo gỡ cho doanh nghiệp, để mở đường cho kinh tế, chúng ta đã thực hiện một Luật sửa nhiều Luật, đây là việc bất đắc dĩ trong xây dựng luật pháp; tuy nhiên và cần thiết cũng cần tính đến làm một Luật để sửa nhiều Luật. Nếu có thể đề xuất một Luật như vậy thì nên lấy tâm điểm là tự chủ đại học và rà soát những gì chồng chéo, cản trở, mâu thuẫn thì sửa đổi, để các Luật khác, các quy định khác có thể mở đường cho tự chủ đại học.

“Đây là việc rất khó nhưng tại diễn đàn do Uỷ ban Văn hoá, Giáo dục của Quốc hội chủ trì nên bàn tới điều này - là điều quan trọng, cần thiết và khi có được điều này mọi thứ khác sẽ dần được tháo gỡ. Hôm nay, tại diễn đàn này, tôi chỉ đề đạt một điều: Cần có đột phá về thể chế, mở đường cho tự chủ đại học”, Bộ trưởng nói.