Hệ sinh thái toàn cầu về học thuật và hợp tác nghiên cứu

Những rủi ro xung đột địa chính trị và các chính sách đậm tính dân tộc chủ nghĩa có thể tương tác và tạo ra những sự phản kháng mạnh mẽ đối với các hoạt động trao đổi - giao lưu quốc tế của sinh viên và các học giả - vốn đã được triển khai hiệu quả trong suốt một thời gian dài, cũng như cản trở quá trình được gọi là “ngoại giao tri thức”. Những rào cản ngày càng gia tăng này có thể góp phần dập tắt bất kỳ hy vọng nào trong việc giải quyết những vấn đề khẩn cấp ở quy mô toàn cầu. Tạp chí Giáo dục lược dịch và trân trọng giới thiệu bài viết của nhà nghiên cứu Mark S. Johnson là Giảng viên tại Trường Giáo dục, Đại học Wisconsin – Madison, Hoa Kỳ và là Chuyên gia Chính sách Fulbright (2019–2023) về vấn đề này.

Đại dịch COVID-19 được coi là một thời điểm chuyển đổi trong các tiến trình đương đại của toàn cầu hóa theo góc nhìn của chủ nghĩa tân tự do. Có hai khả năng có thể xảy ra: Thứ nhất, những cường quốc lớn và cộng đồng quốc tế sẽ xích lại gần nhau nhằm hợp tác để giải quyết những vấn đề sức khỏe cộng đồng, nghiên cứu y sinh học, chia sẻ và phân phối những công nghệ vắc-xin mới; nhờ đó đại dịch cũng như sự gián đoạn kinh tế do nó gây ra sẽ dần suy giảm và được khắc phục. Trường hợp thứ hai: hệ thống quốc tế sẽ bị chia rẽ bởi những “nứt gãy” nêu trên, và những biến thể mới của virus SARS-CoV-2 sẽ tiếp tục biến đổi và lan rộng – gây ra những hậu quả ngày càng nghiêm trọng về kinh tế và chính trị.

Triển vọng toàn cầu và lên kịch bản cho các diễn biến “hậu COVID-19”

Cứ bốn năm một lần, vào một thời điểm được ấn định trước để thông báo về sự khởi đầu của một chính quyền mới, Văn phòng Giám đốc Tình báo Quốc gia (DNI) Hoa Kỳ và Hội đồng Tình báo Quốc gia nước này sẽ tham gia vào việc hoạch định kịch bản cho các chính sách an ninh quốc gia của Hoa Kỳ nhằm đối phó với những diễn biến được dự đoán sẽ xảy ra trên thế giới. Vào tháng 3 năm 2021, báo cáo mới nhất được phát hành với tên gọi “Xu hướng toàn cầu 2040: Một thế giới có nhiều tranh chấp hơn”. Báo cáo đã phân tích về những “sự bất ổn định ngày càng lan rộng” do đại dịch gây ra, cũng như những thay đổi sâu sắc trên các yếu tố nhân khẩu học, môi trường, kinh tế và công nghệ có thể dẫn đến “sự mất cân bằng” trên toàn cầu. Những rủi ro có thể kể đến bao gồm đại dịch mới, tác động xấu của khí hậu, khủng hoảng tài chính và nợ, di cư hàng loạt, tấn công mạng và bất bình đẳng xã hội ngày càng trầm trọng.

Báo cáo tình báo năm 2021 đưa ra năm kịch bản tương lai của thế giới cho đến năm 2040 và xa hơn, bao gồm: “thời kỳ phục hưng của các nền dân chủ” (dẫn đầu bởi một đất nước Hoa Kỳ đã hồi sinh, nếu quốc gia này có thể khởi động một quá trình đổi mới trong nước đầy tham vọng, xây dựng chính sách nhập cư mới, cải thiện gắn kết xã hội và bảo đảm quyền bình đẳng hơn); “một thế giới trôi dạt” (đặc biệt là khi các tổ chức quốc tế không có sự dẫn dắt của Hoa Kỳ và kết quả là sự phó mặc của họ trước các cuộc khủng hoảng chung); “cùng tồn tại cạnh tranh” (trong đó cạnh tranh Hoa Kỳ – Trung Quốc, cũng như những thách thức toàn cầu chung – ít nhiều có thể được kiểm soát thành công, nếu không nói là một cách tối ưu); “các khối tách biệt” (trong đó hệ thống thế giới bị phân mảnh thành những khối bán chức năng, có khả năng tự trị về kinh tế và an ninh; đồng thời, những quốc gia đang phát triển và nhóm người nghèo trên toàn cầu bị bỏ lại phía sau ngày càng xa); và kịch bản đáng ngại nhất, “thảm kịch và tổng động viên” (trong đó một chuỗi những thảm họa về khí hậu và lương thực thúc đẩy sự hợp tác toàn cầu trong tình thế tuyệt vọng, đặc biệt là hợp tác xuyên Á – Âu và châu Phi). Trong tất cả những viễn cảnh này, Hoa Kỳ sẽ đều đóng một vai trò thiết yếu – hoặc thông qua sự đổi mới và nắm quyền lãnh đạo, hoặc qua sự từ chối và rút lui của quốc gia này.

Vai trò quan trọng của hợp tác giáo dục đại học và nghiên cứu quốc tế trong thích ứng toàn cầu

Nhìn lại khoảng thời gian 20 hoặc 30 năm qua, đã xuất hiện những tiền đề tích cực ở trọng tâm của hầu hết những lý thuyết hàng đầu về toàn cầu hóa theo chủ nghĩa tân tự do trong lĩnh vực giáo dục đại học: Rằng những lợi ích tự thân và việc theo đuổi những mục tiêu thương mại và “lợi thế thị trường” – sẽ định hướng các chính sách theo hướng thúc đẩy sự hợp tác và các biên giới mở, và rằng việc đa dạng hóa các nhà cung cấp sẽ mở rộng đối tượng tiếp cận, cơ hội và công bằng. Trong những kịch bản đầy hy vọng này, mọi cường quốc, khi theo đuổi lợi ích của mình, sẽ tiếp tục cho phép tăng cường hơn nữa quá trình dịch chuyển học thuật toàn cầu và tích hợp các nền kinh tế với các hệ thống nghiên cứu. Thậm chí xuất hiện nhiều hơn những lý thuyết phản biện nhấn mạnh đến lợi ích bá quyền của các tập đoàn và các “lãnh đạo thị trường” Anh – Mỹ; những lý thuyết này cho rằng hệ thống toàn cầu hiện tại về cơ bản là ổn định và hoạt động tốt, ít nhất là đối với những thể chế hàng đầu. Tương tự như vậy, những tài liệu về quốc tế hóa đề cao phương diện trí tuệ và tài chính của nó, nhưng lại dành quá ít sự chú ý đến các yếu tố địa chính trị và rủi ro mang tính hệ thống.

Nhấn mạnh đến sự cần thiết cơ bản của việc thích ứng và khả năng phục hồi, báo cáo DNI/NIC năm 2021 kết luận rằng: “Những quốc gia hoạt động hiệu quả nhất là những quốc gia có thể xây dựng sự đồng thuận xã hội và sự tin tưởng vào những hành động tập thể nhằm thích ứng và khai thác các yếu tố chuyên môn, năng lực có liên quan và mối quan hệ của những thành phần không thuộc nhà nước để bổ sung cho năng lực của nhà nước”. Nói cách khác, lĩnh vực giáo dục đại học nói chung cũng như các nhà lãnh đạo, các nhà nghiên cứu, các học giả và sinh viên đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong bất kỳ kịch bản tích cực nào. Hoặc là sự hợp tác toàn cầu của các nhà giáo dục và sinh viên có thể giúp dẫn dắt và định hình những quá trình hội nhập và đổi mới đa văn hóa này thông qua tinh thần trách nhiệm xã hội, ngoại giao tri thức có nguyên tắc và tính bền vững. Hoặc những cú sốc chính trị và những sự xáo trộn có thể chặn đứng quá trình dịch chuyển (giao lưu - trao đổi) học thuật toàn cầu, làm gián đoạn hoặc cản trở hợp tác đa quốc gia; và các quốc gia và các khối riêng biệt sẽ phải tự chống đỡ trong một hệ thống thế giới ngày càng rối loạn, trong bối cảnh các hệ sinh thái sụp đổ và đa dạng sinh học suy giảm nhanh chóng.

Công nghệ mới, địa chính trị và chủ nghĩa dân tộc quốc gia: Nguy cơ “bị loại trừ” và chính sách phòng vệ hóa

Tuy nhiên, đồng tình với những kịch bản nghiêm trọng được nêu trong báo cáo Xu hướng toàn cầu, tác giả cho rằng trên thực tế, có rất nhiều vấn đề mới phát sinh và những rủi ro mang tính hệ thống sâu sắc trong các hệ thống giáo dục đại học đương đại, cũng như trong hệ sinh thái lớn hơn của giáo dục đại học quốc tế. “Cuộc khủng hoảng thế giới” đa chiều này có thể phá vỡ hoặc làm sụp đổ sự đồng thuận về chính sách tân tự do, hạn chế hoặc chặn đứng hoạt động du học toàn cầu và ngăn cản sự hợp tác trong nghiên cứu khoa học, vốn đang cực kỳ cần thiết. Có nhiều rủi ro mới xuất hiện và cấp tính đe dọa sự hợp tác và ngoại giao tri thức các bên cùng có lợi.

Thứ nhất, ý đồ thiết lập một chế độ toàn cầu mới để quản lý Internet rõ ràng đã thất bại, điều này góp phần vào việc “vũ khí hóa” các phương tiện truyền thông xã hội, tạo ra sự phân mảnh Internet (dưới danh nghĩa “chủ quyền Internet”) và gây ra những vụ bê bối xung quanh sự thâm nhập của các chính phủ vào các nền tảng kỹ thuật số và sự xói mòn của những biện pháp bảo vệ quyền riêng tư.

Thứ hai, thất bại tương tự cũng xảy ra với việc thống nhất những tiêu chuẩn đạo đức và quy định khác cho những công nghệ “thế hệ tiếp theo” đang phát triển nhanh chóng, như Trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật, robot và tự động hóa, và sinh học tổng hợp. Đáng ngại nhất, những công nghệ như vậy cũng đang nhanh chóng định hình lại các ngành công nghiệp quốc phòng, và đến lượt ngành công nghiệp quốc phòng thúc đẩy việc củng cố các chương trình nghị sự ủng hộ chính sách về loại trừ và phòng vệ hóa. Những thể chês thương mại toàn cầu và chuỗi cung ứng đằng sau những công nghệ đột phá này cũng bị mất ổn định bởi đại dịch và hậu quả của đại dịch, và sẽ chịu thêm những cú sốc khi AI và tự động hóa tiếp tục càn quét nền kinh tế thế giới – điều này sẽ tiếp tục phá vỡ thị trường lao động và hệ thống chính trị bầu cử quốc gia.

Thứ ba, sự gia tăng của chủ nghĩa dân tộc quốc gia và chủ nghĩa dân tuý giả tạo tại các cường quốc có nguy cơ dẫn đến những hạn chế mới đối với sự di cư của các lao động tay nghề cao và dòng chảy sinh viên quốc tế, cùng với việc tăng cường giám sát những nghiên cứu đa quốc gia và quan hệ đối tác đại học.

Và cuối cùng, không thể phủ nhận rằng sự cạnh tranh giữa các cường quốc đã dẫn đến những tình huống trong đó các cơ quan an ninh và tình báo quốc gia “thâm nhập”, hoặc ít nhất là giám sát, những chương trình trao đổi và hợp tác học thuật, hoặc loại bỏ một số nhà tài trợ và tổ chức viện trợ. Những can thiệp như vậy đe dọa sự tự do của nền học thuật và tính hợp pháp, tính toàn vẹn được thừa nhận của các chương trình thị thực sinh viên, học bổng chính phủ và nghiên cứu hợp tác.

Bất kỳ vấn đề nào trong số đó đều có thể tạo ra một “dòng chảy địa chiến lược” đối kháng mạnh mẽ với những động lực dịch chuyển vốn đã vận hành ổn định trong một thời gian dài; và nếu tất cả các yếu tố trên đều diễn biến theo hướng cùng xấu đi và tương tác với nhau, có thể sẽ gây ra một cuộc khủng hoảng mang tính hệ thống, leo thang trong giáo dục đại học và hợp tác nghiên cứu. Hậu quả là, những rào cản như vậy sẽ dập tắt bất kỳ hy vọng có ý nghĩa nào về việc giải quyết những tình huống khẩn cấp toàn cầu đang thúc đẩy sự loại trừ và chính sách phòng vệ hóa.

Vân An dịch

Nguồn:

https://www.internationalhighereducation.net/api-v1/article/!/action/getPdfOfArticle/articleID/3296/productID/29/filename/article-id-3296.pdf 

Ghi chú: Các quan điểm của Tác giả không hẳn là quan điểm của Tạp chí Giáo dục.