Phí xuất bản (APC) và hệ số tác động của tạp chí (IF) có tương quan như thế nào?

Nghiên cứu của Márton Demeter và Romina Istratii kiểm chứng giả thuyết cho rằng các tạp chí có ảnh hưởng lớn thường sẽ có phí xử lý bài viết (APC) cao, bằng cách so sánh số liệu hệ số tác động (IF) của các tạp chí với phí xuất bản bài báo truy cập mở (Open Access) tương ứng của tạp chí đó. Nghiên cứu khảo sát các tạp chí thuộc lĩnh vực Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật, Toán học (STEM) và Khoa học Xã hội và Nhân văn (HSS).

Trong khuôn khổ nghiên cứu này, nhóm nghiên cứu sử dụng cơ sở dữ liệu chỉ mục tạp chí nổi tiếng Web of Science (WoS), trong đó bao gồm bảng xếp hạng trích dẫn tạp chí Journal Citation Report (JCR). JCR tính toán và công bố hệ số tác động tạp chí (IF) thường niên. Nhóm nghiên cứu cũng cân nhắc sử dụng danh sách Chỉ mục Trích dẫn Khoa học Xã hội (SSCI), cũng bao gồm số liệu IF tương ứng của từng tạp chí. Bên cạnh đó, đối với nhóm lĩnh vực STEM, nhóm tác giả lựa chọn sử dụng dữ liệu tạp chí của ngành Nghiên cứu Phát triển (Development Studies). Tuy nhiên, do WoS không có danh sách tạp chí ngành Nghiên cứu Phát triển; còn cơ sở dữ liệu Scopus tuy có nhóm ngành này nhưng lại không sử dụng chỉ số IF để đánh giá (thay vào đó họ sử dụng bảng xếp hạng SCImago Journal Rank - WoS). Ngành gần nhất với Nghiên cứu Phát triển trên WoS là Nghiên cứu Khu vực (Area Studies).

Ngoài ra, nhóm tác giả còn thống kê thêm các tạp chí thuộc các ngành: Khoa học Máy tính - Lý thuyết, Khoa học Máy tính - Kỹ thuật, và Nhân học. Tổng cộng, số lượng các tạp chí được khảo sát trong nghiên cứu này theo nhóm ngành như sau: Khoa học Máy tính - Lý thuyết (103 tạp chí), Khoa học Máy tính - Kỹ thuật (104 tạp chí), Nghiên cứu Khu vực (68 tạp chí) và Nhân học (85 tạp chí). Các dữ liệu được thống kê bao gồm: thứ hạng của tạp chí trên danh sách SSCI, hệ số tác động (năm 2018) và phí xử lý bài viết đối với tác giả muốn đăng tải bài viết theo mô hình Truy cập mở lai (Hybrid Open Access).

Kết quả nghiên cứu cho thấy có sự tương quan dương giữa phí xử lý bài viết (APC) và hệ số tác động tạp chí (IF) trong hai lĩnh vực Nghiên cứu Khu vực và Nhân học. Song nhóm tác giả không tìm được mối tương quan tương tự đối với nhóm ngành Khoa học Máy tính (cả Lý thuyết và Kỹ thuật). Phí xử lý bài viết trung bình của các tạp chí Nhân học và Nghiên cứu Phát triển cao hơn đáng kể so với Khoa học Máy tính (cả Lý thuyết và Kỹ thuật). Hơn nữa, do có nhiều tạp chí Truy cập mở loại Kim cương (Diamond Open Access - các tạp chí truy cập mở không thu phí xuất bản đối với tác giả) trong mẫu nghiên cứu của nhóm ngành Khoa học Phát triển và Nhân học hơn so với Khoa học Máy tính, nên giá trị trung bình của phí xử lý bài viết của các tạp chí thuộc hai nhóm ngành này sẽ bị giảm xuống (do Phí xử lý bài viết đối với các tạp chí truy cập mở Kim cương sẽ được tính bằng 0). Điều này đồng nghĩa với việc sự khác biệt giữa phí xử lý bài viết của các tạp chí truy cập mở thuộc nhóm ngành Khoa học Phát triển và Nhân học với nhóm ngành Khoa học Máy tính còn lớn hơn so với giá trị được thống kê trong nghiên cứu này.

Vân An lược dịch

Nguồn:

Demeter, M., Istratii, R. Scrutinising what Open Access Journals Mean for Global Inequalities. Pub Res Q 36, 505–522 (2020). https://doi.org/10.1007/s12109-020-09771-9

Ghi chú: Các quan điểm của Tác giả không hẳn là quan điểm của Tạp chí Giáo dục.