Thêm một nhà tài trợ tại Anh buộc các nhà khoa học xuất bản công trình nghiên cứu dưới dạng truy cập mở

Vương quốc Anh hiện là một trong những quốc gia có tỷ lệ xuất bản truy cập mở cao nhất trên thế giới, với nhiều nhà nghiên cứu đã đồng ý đăng các công trình nghiên cứu của họ trên các trang web công cộng, cho phép truy cập miễn phí. Trong bối cảnh đó, cơ quan tài trợ khoa học hàng đầu của nước này hồi đầu tháng 8 vừa qua đã công bố một chính sách mới sẽ thúc đẩy quyền truy cập mở hơn nữa bằng cách yêu cầu tất cả các nghiên cứu nhận tài trợ của cơ quan này phải xuất bản miễn phí, cho phép tất cả mọi người tự do truy cập.

Chính sách của nhà tài trợ, Cơ quan Nghiên cứu và Đổi mới của Vương quốc Anh (UKRI) (cơ quan công lập không thuộc Bộ của Chính phủ Vương quốc Anh, có nhiệm vụ chỉ đạo tài trợ cho nghiên cứu và đổi mới, được tài trợ thông qua ngân sách khoa học của Bộ Kinh doanh, Năng lượng và Chiến lược Công nghiệp), sẽ mở rộng các quy định hiện có, có tác động đếnất cả các công trình nghiên cứu được tạo ra từ nguồn tài trợ hàng năm trị giá 8 tỷ bảng Anh của cơ quan này. Khoảng ba phần tư bài báo được xuất bản gần đây từ các trường đại học ở Vương quốc Anh là truy cập mở, và chính sách hiện tại của UKRI cho phép các nhà nghiên cứu tuân thủ hai lộ trình: Trả tiền cho các tạp chí để đăng bài theo mô hình quyền truy cập mở “vàng”, cho phép nghiên cứu của họ có thể được bất kỳ ai truy cập miễn phí trên trang web của nhà xuất bản; hoặc chọn quyền truy cập mở "xanh", tức là lưu trữ phiên bản gần hoàn chỉnh nhất của bài báo trên một kho lưu trữ công cộng thời gian 1 năm đầu (sau thời gian 1 năm này, phiên bản hoàn chỉnh cuối cùng của nghiên cứu cũng buộc phải được công bố dưới dạng truy cập mở). Các nhà xuất bản đã nhấn mạnh rằng khoảng thời gian một năm này là cần thiết để làn sóng “truy cập mở” không “bóp chết” mô hình kinh doanh dạng thuê bao truyền thống của họ.

Nhưng bắt đầu từ tháng 4 năm 2022, sự trì hoãn kéo dài 1 năm đó sẽ không còn được cho phép bởi UKRI nữa: Các nhà nghiên cứu lựa chọn quyền truy cập mở xanh cũng phải đăng tải phiên bản hoàn chỉnh cuối cùng của bài báo ngay lập tức khi được xuất bản. Và các nhà xuất bản sẽ không thể giữ bản quyền đối với các bài báo khoa học do UKRI tài trợ: Cơ quan này sẽ yêu cầu những nghiên cứu được họ tài trợ — ngoại trừ một số trường hợp đặc biệt — phải được xuất bản với giấy phép Creative Commons Attribution (được gọi là CC-BY). cho phép phân phối công trình nghiên cứu dưới một giấy phép tự do (chỉ yêu cầu ghi công tác giả gốc).

UKRI cho biết quy định mới được ban hành bởi “những nghiên cứu được tài trợ bởi ngân sách công cần phải được cấp phép cho tất cả mọi người sử dụng - những người đã nộp thuế [để tạo ra nguồn tiền tài trợ cho các công trình đó - N.D]” Duncan Wingham, giám đốc điều hành các nghiên cứu mở của cơ quan này cho biết. Chính sách này gần giống với những chính sách được ban hành bởi các nhà tài trợ nghiên cứu lớn khác, bao gồm tổ chức phi lợi nhuận Wellcome Trust — một trong những cơ quan tài trợ phi chính phủ lớn nhất thế giới — và Hội đồng Nghiên cứu Châu Âu.

Động thái này cũng giúp các chính sách đối với các nghiên cứu nhận tài trợ của UKRI phù hợp với Kế hoạch S, một nỗ lực chung do các nhà tài trợ nghiên cứu châu Âu - bao gồm UKRI - dẫn đầu, nhằm cung cấp miễn phí các công trình học thuật cho người đọc. Giám đốc điều hành Johan Rooryck cho biết: Liên minh S, nhóm các nhà tài trợ, tỏ ra “vui mừng” với chính sách này. Ông nói, UKRI là một tổ chức tài trợ có tiếng nói lớn ở châu Âu, và việc thúc đẩy quyền truy cập mở của cơ quan cho thấy có một “phong trào đang diễn ra trên toàn thế giới” giữa các nhà tài trợ nghiên cứu lớn, đang có cùng chí hướng. “Chúng tôi hy vọng rằng đây sẽ là một tấm gương cho nhiều nhà tài trợ nghiên cứu lớn khác trên thế giới,” Rooryck nói, bao gồm cả ở Trung Quốc, Nhật Bản và Hoa Kỳ.

Các nhà xuất bản đã thể hiện sự phản đối với chính sách mới này. Hiệp hội Nhà xuất bản, một tổ chức thành viên của ngành xuất bản Vương quốc Anh, đã công bố một tài liệu nói rằng chính sách này sẽ gây ra sự bối rối cho các nhà nghiên cứu, đe dọa quyền tự do học thuật của họ, làm suy yếu quyền truy cập mở và khiến nhiều nhà nghiên cứu phải trả phí để công bố công trình của họ dưới dạng truy cập mở “vàng” — từ đây sẽ trở thành lựa chọn duy nhất cho các nhà nghiên cứu. Gã khổng lồ xuất bản Elsevier, trong một bức thư gửi đến các thành viên ban biên tập của mình ở Vương quốc Anh, cho biết họ đang liên hệ để can thiệp vào quy định mới này thông qua con đường vận động hành lang đối với UKRI và chính phủ Vương quốc Anh, đồng thời khuyến khích các thành viên ban biên tập tự công khai thể hiện sự phản đối của mình.

Elsevier đã yêu cầu Hiệp hội Nhà xuất bản lên tiếng trước quyết định này; và hiệp hội đã đưa ra một tuyên bố trong đó cho rằng quyền truy cập mở “xanh” là một giải pháp không bền vững, đặc biệt là đối với các nhà xuất bản nhỏ. “Việc các phiên bản chính thức của các bài nghiên cứu được cung cấp miễn phí quá sớm, sẽ làm suy giảm nhu cầu đăng ký thuê bao truy cập [vào các tạp chí],” phát ngôn viên của hiệp hội, bà Amy Price, viết trong một email gửi tới Science. Cần có thời gian để chờ xem liệu có nhà xuất bản nào đưa ra quyết định từ chối xuất bản các bài báo của các tác giả chọn đăng ngay phiên bản chính thức của bài báo của họ dưới dạng truy cập mở hay không; phát ngôn của Price đã không làm rõ khả năng này.

Tuy nhiên, theo quan điểm của Rooryck, sẽ không có lợi cho các nhà xuất bản nếu họ từ chối xuất bản các công trình khoa học dưới dạng truy cập mở “xanh”, bởi phiên bản được lưu trữ trên các kho công cộng sẽ giúp phổ biến danh tiếng cho các nhà xuất bản tốt hơn. Và ngay cả với một bài báo ngay lập tức được đưa vào các kho lưu trữ công cộng và cho phép truy cập mở, “phiên bản lưu trữ” chính thức cuối cùng của công trình khoa học được xuất bản, nằm phía sau “bức tường trả phí” sẽ vẫn mang giá trị đáng kể cho họ, Prosser nói. Rooryck tin rằng những nhà xuất bản đe dọa từ chối những bài báo như vậy chỉ đơn giản là một hành động “cố chấp”.

Vân An lược dịch

Nguồn:

Cathleen O’Grady (2021). Major U.K. science funder to require grantees to make papers immediately free to all. Science. 

Ghi chú: Các quan điểm của tác giả không hẳn là quan điểm của Tạp chí Giáo dục.