Đảm bảo thực hiện công bằng giáo dục cho học sinh khuyết tật trong công cuộc chuyển đổi số

Cô trò trường Phổ thông Cơ sở Xã Đàn (Hà Nội) trong ngày khai giảng năm học 2025-2026 (Ảnh: Hà Nam)

Thực hiện công bằng trong giáo dục

Những năm qua, giáo dục đặc biệt đã có bước chuyển mình rõ nét. Cụ thể, số lượng trẻ khuyết tật đến trường ngày càng tăng, trải đều ở tất cả các bậc học, cấp học từ mầm non đến trung học phổ thông. Theo báo cáo Điều tra người khuyết tật năm 2023  tỉ lệ người khuyết tật từ 15 tuổi trở lên biết chữ đạt 79% tăng 4,6% so với năm 2016. Nhiều học sinh khuyết tật đã phát huy tốt năng lực của bản thân, nhiều em đã cố gắng vươn lên và đạt được kết quả cao trong học tập và rèn luyện. Điều này đã phản ánh những chuyển biến tích cực trong công tác giáo dục hòa nhập dành cho học sinh khuyết tật.

Các trường chuyên biệt hiện nay cũng ngày càng chú trọng đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị và thực hiện đầy đủ chế độ, chính sách dành cho học sinh khuyết tật. Trong quá trình giảng dạy, giáo viên giáo dục đặc biệt đã có sự đổi mới khi không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn rèn luyện kỹ năng xã hội, giúp cho các em có thể hòa nhập tập thể, biết cách tự chăm sóc bản thân và tham gia các hoạt động phù hợp. Công tác tuyên truyền và các hoạt động hỗ trợ  học sinh khuyết tật cũng được triển khai tích cực cùng với sự chung tay của nhiều tổ chức, đoàn thể, doanh nghiệp và cá nhân.

Dù đạt được nhiều kết quả tích cực, tuy nhiên công tác giáo dục cho học sinh khuyết tật vẫn còn tồn tại những khó khăn nhất định. Để từng bước tháo gỡ những khó khăn đó, nhiều chính sách hỗ trợ của Đảng và Nhà nước đã lần lượt được ban hành. Tiêu biểu có Thông tư số 27/2024 do Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) ban hành về Quy chế tổ chức và hoạt động của trường, lớp dành cho người khuyết tật. Điểm mới của Thông tư 27/2024 là cho phép tổ chức “Lớp giáo dục chuyên biệt” trong trường mầm non, trường phổ thông, trung tâm giáo dục thường xuyên và trung tâm giáo dục nghề nghiệp - giáo dục thường xuyên đồng thời giới hạn sĩ số mỗi lớp chuyên biệt không quá 12 học sinh. Đây chính là một trong những quy định mới thiết thực và nhân văn trong chính sách hỗ trợ học sinh khuyết tật hòa nhập.

Bên cạnh đó Quyết định số 403/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ năm 2025 Phê duyệt Quy hoạch hệ thống cơ sở giáo dục chuyên biệt đối với người khuyết tật và hệ thống trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050, cũng đề cập đến việc phát triển giáo dục hòa nhập với người khuyết tật là chủ yếu, từ đó đã góp phần tạo cơ hội cho học sinh khuyết tật học tập, sinh hoạt cùng bạn bè. 

Trong Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo cũng nhấn mạnh đến vấn đề bảo đảm công bằng trong giáo dục, bảo đảm cơ hội học tập công bằng bình đẳng cho mọi người. Đây được xem là một trong những quan điểm chỉ đạo quan trọng, thể hiện sự nhất quán trong chủ trương của Đảng và Nhà nước về phát triển giáo dục. Cùng với đó Nghị quyết đề ra nhiệm vụ chuyển đổi số toàn diện, phổ cập và ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số, trí tuệ nhân tạo trong giáo dục và đào tạo. Từ hai chủ trương này có thể thấy, một trong những định hướng mới hiện nay là phát triển giáo dục đặc biệt trên nền tảng công nghệ số với những giải pháp như ứng dụng công nghệ để tạo học liệu số, phần mềm hỗ trợ học sinh khiếm thính, khiếm thị, khuyết tật vận động.

Cô trò trường Phổ thông Cơ sở Xã Đàn (Hà Nội) (Ảnh: Hà Nam)

Ứng dụng công nghệ số, cơ hội cho giáo dục đặc biệt

Các chuyên gia về giáo dục đặc biệt nhận định hiện nay trong bối cảnh đất nước đang bước sang thời đại công nghệ số, giáo dục đặc biệt sẽ không thể nằm ngoài cuộc thay đổi này. Công nghệ số và trí tuệ nhân tạo (AI) được kỳ vọng có thể mở ra tiềm năng to lớn, tạo ra những đột phá trong việc hỗ trợ học sinh khuyết tật học tập và hòa nhập. AI không chỉ giúp trẻ khuyết tật tự lập hơn trong sinh hoạt hằng ngày mà còn nâng cao khả năng tiếp cận giáo dục thông qua các công cụ như nhận diện giọng nói, trợ lý số, phần mềm dịch ngôn ngữ ký hiệu, chuyển văn bản thành giọng nói… Những công cụ công nghệ giáo dục này góp phần xóa bỏ rào cản về ngôn ngữ và môi trường, hướng tới một nền giáo dục thực sự bình đẳng và hòa nhập dành cho học sinh khuyết tật.

Thực tế tại một số cơ sở giáo dục đặc biệt cho thấy, việc thử nghiệm ứng dụng công nghệ số và AI cho học sinh khuyết tật đã đem lại những hiệu quả tích cực, rõ nét cả trong học tập và đời sống. Chẳng hạn, các công cụ như AI Gemini Live và Dot Pad đã hỗ trợ được người khiếm thị tiếp cận được bài học thông qua công cụ chuyển đổi hình ảnh, thông tin thành dạng hình ảnh xúc giác, chữ nổi Braille để giúp các em học tập hiệu quả hơn.

Theo báo cáo của UNICEF Việt Nam, trẻ em khuyết tật vẫn gặp nhiều khó khăn trong tiếp cận công nghệ số do thiếu cơ sở đào tạo chuyên sâu và thiết bị phù hợp. Thực tế này cho thấy, để phát triển giáo dục đặc biệt trong kỷ nguyên số, cần một nguồn nhân lực chất lượng cao, từ giáo viên, cán bộ quản lý đến chuyên gia công nghệ, có hiểu biết cả về nhu cầu đặc thù của học sinh khuyết tật lẫn khả năng ứng dụng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo.

Tuy nhiên, không phải công nghệ nào cũng phù hợp với học sinh khuyết tật, nhất là ở vùng sâu, vùng xa hoặc với những học sinh khuyết tật nặng. Chính vì vậy, cần có các nghiên cứu thực nghiệm, đánh giá hiệu quả của từng giải pháp từ phần mềm dịch ngôn ngữ ký hiệu, thiết bị Braille cho đến phần mềm chuyển đổi văn bản để lựa chọn công cụ phù hợp với điều kiện thực tế từng địa phương.

Khi công nghệ số được thiết kế hợp lý, đi kèm hỗ trợ kỹ thuật và tập huấn cho giáo viên, học sinh khuyết tật thì cơ hội tiếp cận giáo dục sẽ được mở rộng, đồng thời khoảng cách số cũng từng bước được thu hẹp. Dù vậy, việc ứng dụng công nghệ số trong giáo dục đặc biệt chỉ thực sự hiệu quả khi được triển khai một cách công bằng, có trách nhiệm và gắn với một lộ trình cụ thể, qua đó bảo đảm quyền học tập chính đáng tạo điều kiện để mọi học sinh khuyết tật có cơ hội phát triển toàn diện.

Bảo Ngọc, Hà Giang

Tài liệu tham khảo: 

Cục Thống kê - Bộ Tài chính (2023). Thông cáo báo chí về kết quả điều tra người khuyết tật năm 2023. https://www.nso.gov.vn/tin-tuc-thong-ke/2024/11/thong-cao-bao-chi-ve-ket-qua-dieu-tra-nguoi-khuyet-tat-nam-2023/ 

Bộ Giáo dục và Đào tạo (2024). Thông tư 27/2024/TT-BGDĐT Ban hành Quy chế tổ chức và hoạt động của trường, lớp dành cho người khuyết tật. https://vanban.chinhphu.vn/?pageid=27160&docid=212540&classid=1&orggroupid=4 

Chính phủ (2025). Quyết định số 403/QĐ-TTg Phê duyệt Quy hoạch hệ thống cơ sở giáo dục chuyên nghiệp đối với người khuyết tật và hệ thống trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050. https://datafiles.chinhphu.vn/cpp/files/vbpq/2025/02/403-ttg.signed.pdf 

UNICEF Việt Nam (2025). Bridging digital divide for children with disabilities in Viet Nam. https://www.unicef.org/vietnam/press-releases/bridging-digital-divide-children-disabilities-viet-nam