Giáo dục nông thôn khởi sắc từ Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới

Cải thiện cơ sở vật chất trường học, nâng cao chất lượng giáo dục

Theo báo cáo tổng kết 5 năm thực hiện CTMTQG xây dựng nông thôn mới ngành Giáo dục giai đoạn 2021 - 2025, một trong những điểm nhấn rõ rệt là sự thay đổi về cơ sở hạ tầng giáo dục. Nếu như năm 2020, tỷ lệ trường đạt chuẩn quốc gia mới ở mức 10,9% thì đến năm 2024, con số này đã tăng lên 62,8%. Trong đó, bậc mầm non có 59,5% trường đạt chuẩn quốc gia, tiểu học có 43,4% trường đạt chuẩn mức 1 và 18,2% đạt chuẩn mức 2, trung học cơ sở đạt lần lượt 52,4% và 13,9%. Trên phạm vi cả nước, 87,5% xã đạt tiêu chí về trường học, riêng vùng Đồng bằng sông Hồng đạt 100%, Đông Nam Bộ đạt 98%. Tuy nhiên, tại miền núi phía Bắc và Tây Nguyên, do hạn chế về điều kiện kinh tế và địa hình, tỷ lệ này vẫn thấp hơn so với mặt bằng chung.

Đi đôi với nâng cấp cơ sở vật chất, chất lượng giáo dục cũng có bước tiến đáng kể. Công tác phổ cập được duy trì và nâng chất trên toàn quốc. Đến nay, 100% tỉnh, thành phố đã đạt chuẩn phổ cập giáo dục tiểu học và trung học cơ sở, trong đó có 64% địa phương đạt chuẩn tiểu học mức độ 3. Riêng năm học 2024 - 2025, tỷ lệ huy động học sinh tiểu học đúng độ tuổi đạt 99,7% và tỷ lệ học sinh hoàn thành tiểu học vào học tiếp trung học cơ sở đạt 98,23%. Ở vùng khó khăn, toàn bộ các tỉnh miền núi phía Bắc và Tây Nguyên đều đã duy trì chuẩn phổ cập mầm non cho trẻ 5 tuổi; tỷ lệ huy động trẻ ra lớp đạt từ 98% trở lên, nhiều nơi đạt 100%. Chất lượng chăm sóc, nuôi dưỡng cũng được cải thiện với tỷ lệ trẻ học 2 buổi/ngày đạt 97,7% và trẻ ăn bán trú đạt 95,1%.

Công tác xóa mù chữ tiếp tục đem lại chuyển biến rõ rệt. Tỷ lệ người biết chữ trong nhóm tuổi 15 - 60 đã tăng từ 97,85% năm 2021 lên 99,1% vào năm 2025. Đến nay, 84 % xã đạt chuẩn xóa mù chữ mức độ 2. Trong 5 năm, cả nước đã huy động hơn 261.000 người tham gia học xóa mù chữ, trung bình hơn 52.000 người mỗi năm. Mạng lưới trung tâm học tập cộng đồng, trung tâm Giáo dục thường xuyên và Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên phát huy tốt vai trò, từ việc mở lớp, phân công giáo viên, đến phối hợp với trại giam, cơ sở cai nghiện và các đơn vị quân đội để tổ chức dạy học. Giai đoạn 2021 - 2025, Lâm Đồng đã triển khai hiệu quả công tác xóa mù chữ theo Chỉ thị 10 và Quyết định 1373; toàn tỉnh có 124/124 xã đạt chuẩn, tỷ lệ biết chữ độ tuổi 15 - 60 đạt trên 98%. Tỉnh đã mở 215 lớp với hơn 6.500 học viên, phối hợp với trại giam và đoàn thể, đồng thời tăng cường cơ sở vật chất, xã hội hóa giáo dục. 

(Trường học và các điểm trường khu vực nông thôn, miền núi ngày càng khang trang hơn. Ảnh: Nguyễn Minh)

Đào tạo nghề gắn với nhu cầu sản xuất

Song song với phổ cập, đào tạo nghề cho lao động nông thôn là một điểm sáng. Giai đoạn 2021 - 2025, gần 300.000 lao động nông thôn đã được hỗ trợ học nghề từ nguồn kinh phí của chương trình và các nguồn lồng ghép. Hơn 1.200 chương trình, giáo trình đào tạo sơ cấp và dưới ba tháng được biên soạn, 76 bộ chuẩn về giáo dục nghề nghiệp được ban hành, cùng hàng nghìn lượt cán bộ quản lý, giáo viên được bồi dưỡng, tập huấn.

Các ngành nghề đào tạo ngày càng bám sát thực tiễn sản xuất, ưu tiên cho nông nghiệp hữu cơ, bảo quản nông sản, vận hành máy nông nghiệp, thương mại điện tử và ứng dụng công nghệ số. Nhiều lớp học được tổ chức ngay tại mô hình sản xuất của doanh nghiệp, hợp tác xã, tạo điều kiện cho học viên thực hành, nâng cao kỹ năng và sẵn sàng tham gia thị trường lao động tại chỗ. Nhờ đó, thu nhập bình quân khu vực nông thôn năm 2024 đã đạt khoảng 54 triệu đồng/người/năm, tăng 1,3 lần so với năm 2020.

Tỉnh Tây Ninh tập trung đào tạo nghề cho lao động nông thôn với hơn 1.677 triệu đồng, mở 748 lớp cho 22.420 học viên; 89% có việc làm sau đào tạo, góp phần tăng tỷ lệ lao động qua đào tạo lên 76% năm 2025. Các mô hình gắn sản xuất phát huy hiệu quả, song vẫn hạn chế về đa dạng ngành nghề, cơ sở vật chất và giáo viên, cần gắn chặt hơn với nhu cầu thị trường.

Mới đây, đánh giá về hoạt động giáo dục nông thôn trong Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025, Thứ trưởng Bộ GDĐT Lê Tấn Dũng cho rằng: Đây là chương trình trọng điểm của Chính phủ, trong đó giáo dục giữ vai trò then chốt để nâng cao chất lượng nhân lực và hoàn thành các tiêu chí về trường học, phổ cập, xóa mù chữ. Sau 5 năm triển khai, ngành giáo dục đã đạt nhiều kết quả tích cực: cơ sở vật chất trường lớp được nâng cấp, tỷ lệ phổ cập và xóa mù chữ được duy trì, đào tạo nghề gắn hơn với nhu cầu sản xuất và thị trường lao động. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại thách thức về tính bền vững và sự chênh lệch giữa các vùng. Vì vậy, các đơn vị liên quan cần tiếp tục phát huy những kết quả đạt được, tập trung vào các giải pháp trong thời gian tới, như: hoàn thiện cơ chế, chính sách về phổ cập, giáo dục bắt buộc, đào tạo nghề, xóa mù chữ; tăng đầu tư cơ sở vật chất, nhân lực, chế độ giáo viên, nhất là vùng khó khăn; đẩy mạnh chuyển đổi số, xây dựng hệ thống dữ liệu; huy động nguồn lực xã hội hóa, hợp tác công - tư, quốc tế; phát triển văn hóa học tập suốt đời, xây dựng mô hình trường học gắn nông thôn mới; tăng cường giám sát, đánh giá, nhân rộng điển hình tiên tiến.

(Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Lê Tấn Dũng. Ảnh: TTTTSK - MOET)

Huy động nguồn lực, phát huy giải pháp đồng bộ

Công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng về tầm quan trọng của giáo dục trong xây dựng nông thôn mới được đẩy mạnh, đóng vai trò thúc đẩy sự chia sẻ, đồng hành của xã hội. Các hội nghị, tập huấn, hội thảo chuyên đề, cùng hệ thống truyền thông của ngành giáo dục đã tạo hiệu ứng tích cực, khuyến khích người dân, doanh nghiệp và các tổ chức xã hội tham gia đóng góp nguồn lực. Trong giai đoạn vừa qua, kinh phí sự nghiệp trung ương dành cho Bộ GDĐT để triển khai các hoạt động hướng dẫn, kiểm tra, hỗ trợ kỹ thuật được giải ngân khá hiệu quả, hàng năm đạt trên 95 - 100%.

Dù đạt được nhiều thành tựu, ngành giáo dục vẫn đối mặt với các rào cản mang tính hệ thống, bao gồm chênh lệch vùng miền, thiếu hụt nguồn lực và khó khăn trong duy trì kết quả lâu dài. Các vấn đề này đòi hỏi các giải pháp đồng bộ và dài hạn trong giai đoạn tiếp theo. Các giải pháp trọng tâm cần được nghiên cứu, triển khai hiệu quả, gồm: nâng cao nhận thức xã hội, đổi mới quản lý, hoàn thiện cơ chế chính sách để bảo đảm công bằng và chất lượng giáo dục. Song song, cần tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, xây dựng các mô hình giáo dục tiên tiến gắn với đặc thù địa phương, thúc đẩy chuyển đổi số và xã hội hóa. Đồng thời, chú trọng đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ, phát triển giáo viên sáng tạo, kết hợp với giám sát - đánh giá thường xuyên để đảm bảo hiệu quả và bền vững.

Nâng cao chất lượng giáo dục gắn với xây dựng nông thôn mới. Ngành giáo dục cần tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các bộ, ban, ngành, địa phương và toàn thể xã hội để triển khai các giải pháp hiệu quả, nhằm hoàn thành các mục tiêu đề ra trong giai đoạn 2026 - 2030, góp phần “xây dựng nông thôn mới hiện đại, toàn diện, bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu”, với tầm nhìn “nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh”.

Nguyễn Minh