Trí tuệ nhân tạo trong giáo dục đại học: Kỳ vọng và thách thức

Sự xuất hiện ngày càng sâu rộng của trí tuệ nhân tạo (AI) trong giáo dục đã đặt ra một loạt câu hỏi lớn về vai trò của công nghệ trong đổi mới sư phạm. Tại Palestine, một quốc gia còn đối mặt với nhiều hạn chế về hạ tầng và điều kiện chính trị - xã hội, các giảng viên đại học đã bắt đầu trải nghiệm và đánh giá sự tác động của AI đến môi trường dạy và học. Thông qua phương pháp định tính, nhóm tác giả đã phỏng vấn 21 giảng viên có trình độ tiến sĩ tại ba trường đại học lớn để làm sáng tỏ những cảm nhận, kỳ vọng và trăn trở của người dạy trong quá trình tích hợp công nghệ này vào thực tiễn giảng dạy.

AI được nhìn nhận như một công cụ có khả năng cá nhân hóa việc học, tăng cường đánh giá theo tiến trình, và hỗ trợ xây dựng lộ trình học tập phù hợp với từng cá nhân. Đây là chủ đề nổi bật xuyên suốt các cuộc phỏng vấn. Các giảng viên cho rằng AI có thể đóng vai trò như “trợ lý học tập cá nhân”, phân tích phong cách học, điểm mạnh, điểm yếu của từng sinh viên và cung cấp phản hồi tức thời. Khả năng này không chỉ giúp người học làm chủ tiến trình tiếp thu tri thức mà còn giúp giảng viên tái thiết kế bài giảng một cách phù hợp, giảm tải các thao tác hành chính và tập trung hơn vào hỗ trợ cá nhân hóa.

Tuy nhiên, bên cạnh sự kỳ vọng về mặt kỹ thuật, không ít người bày tỏ lo ngại về tính nhân văn và sự gắn kết cảm xúc trong giáo dục. Nhiều giảng viên cho rằng AI không thể thay thế sự hiện diện con người – yếu tố quan trọng để kiến tạo mối quan hệ thầy trò, xây dựng niềm tin và khơi gợi cảm hứng học tập. Họ cảnh báo rằng việc lạm dụng AI có thể dẫn tới nguy cơ “phi nhân hóa” quá trình giáo dục, trong đó cảm xúc, đồng cảm, và sự phát triển toàn diện của người học bị xao lãng. Những lo ngại này phản ánh một quan điểm nhất quán trong nhiều nghiên cứu quốc tế rằng AI chỉ nên đóng vai trò hỗ trợ, không thể thay thế hoàn toàn người thầy.

Một điểm nhấn quan trọng khác là sự thiếu hụt về hạ tầng kỹ thuật. Nhiều giảng viên cho biết việc triển khai AI gặp cản trở lớn do hạn chế về mạng internet, thiết bị đầu cuối, phần mềm chuyên biệt và hệ thống lưu trữ dữ liệu. Những thách thức này càng trở nên trầm trọng hơn trong bối cảnh Palestine còn chịu ảnh hưởng của xung đột và thiếu ổn định chính trị. Bên cạnh đó, năng lực số của giáo viên và sự thiếu hụt các chương trình bồi dưỡng chuyên môn cũng khiến quá trình chuyển đổi số không thể phát huy hiệu quả như mong đợi.

Khía cạnh đạo đức – pháp lý của AI trong giáo dục cũng được nhấn mạnh. Các giảng viên thể hiện mối bận tâm rõ rệt về bảo mật dữ liệu, nguy cơ thiên lệch trong thuật toán và sự bất công trong tiếp cận công nghệ giữa các nhóm sinh viên. Việc AI phân tích hành vi học tập và đưa ra quyết định mà không minh bạch nguyên tắc hoạt động có thể dẫn đến các sai lệch trong đánh giá học tập, ảnh hưởng đến sự công bằng và quyền lợi học sinh. Những lo ngại này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc xây dựng khung pháp lý, quy chuẩn đạo đức và hệ thống đảm bảo chất lượng khi tích hợp AI vào giáo dục.

Dù vậy, nghiên cứu cũng chỉ ra những chuyển biến tích cực về nhận thức của giảng viên, thể hiện qua tinh thần sẵn sàng học hỏi và tìm cách ứng dụng AI trong các bối cảnh cụ thể. Họ nhìn thấy tiềm năng của AI trong cải thiện hiệu quả dạy học, đặc biệt ở các khía cạnh như đánh giá năng lực cá nhân, hỗ trợ học tập bù lấp, phát triển tư duy phản biện, và đa dạng hóa phương pháp giảng dạy. AI giúp phân tích dữ liệu lớp học theo thời gian thực, cung cấp thông tin hữu ích để điều chỉnh nội dung và phương pháp dạy phù hợp với từng đối tượng. Tuy nhiên, để hiện thực hóa điều này, hệ thống giáo dục cần cung cấp hạ tầng đủ mạnh, tăng cường đào tạo chuyên sâu và thúc đẩy tinh thần đổi mới sư phạm trong toàn ngành.

Từ trường hợp Palestine, có thể rút ra nhiều kinh nghiệm có giá trị cho Việt Nam trong quá trình xây dựng chính sách chuyển đổi số trong giáo dục đại học. Thứ nhất, cần xác lập quan điểm tiếp cận AI dựa trên nền tảng nhân văn, trong đó người thầy giữ vai trò trung tâm của quá trình giáo dục, còn AI đóng vai trò công cụ hỗ trợ. Sự phát triển công nghệ không nên làm lu mờ mối quan hệ giữa con người với con người – vốn là cốt lõi của giáo dục bền vững. Thứ hai, cần đầu tư đồng bộ vào hạ tầng kỹ thuật, đặc biệt tại các cơ sở giáo dục vùng sâu, vùng xa, nhằm đảm bảo công bằng trong tiếp cận công nghệ. Điều này bao gồm cả việc cung cấp thiết bị, mạng internet ổn định, và nền tảng phần mềm có thể tùy biến theo ngữ cảnh giảng dạy. Thứ ba, Việt Nam cần chú trọng phát triển năng lực số cho đội ngũ nhà giáo, thông qua các chương trình đào tạo liên tục, có hệ thống và gắn với thực tiễn lớp học. Giáo viên không chỉ cần học cách sử dụng công cụ AI mà còn phải hiểu rõ bản chất, giới hạn và hệ quả đạo đức của các thuật toán trong giáo dục. Việc đào tạo nên đi kèm với hỗ trợ chuyên môn và cộng đồng học tập liên ngành để thúc đẩy năng lực tự điều chỉnh và thích ứng công nghệ. Cuối cùng, một chính sách AI trong giáo dục hiệu quả phải được xây dựng trên nền tảng đồng kiến tạo. Việc tham vấn ý kiến của giảng viên, sinh viên, chuyên gia công nghệ và nhà hoạch định chính sách là điều kiện tiên quyết để xây dựng các khung đạo đức, pháp lý và quản trị phù hợp. AI không chỉ là công cụ kỹ thuật mà còn là sản phẩm của tư duy chính sách – đòi hỏi sự đồng hành của cả hệ sinh thái giáo dục để tạo ra những chuyển biến thực chất.

Tóm lại, nghiên cứu từ Palestine cho thấy AI trong giáo dục không đơn thuần là câu chuyện kỹ thuật, mà là tiến trình xã hội – văn hóa – sư phạm đầy phức tạp. Những kinh nghiệm từ một quốc gia có điều kiện hạn chế như Palestine mang đến cho Việt Nam một cơ hội quý giá để suy ngẫm về chiến lược tích hợp AI một cách hiệu quả, nhân văn và phù hợp với bối cảnh phát triển bền vững giáo dục quốc gia.

Vân An

Nguồn:

Hamamra, B., Khlaif, Z. N., Mayaleh, A., & Baker, A. A. (2025). A phenomenological examination of educators’ experiences with AI integration in Palestinian higher education. Cogent Education, 12(1). https://doi.org/10.1080/2331186X.2025.2526435