Chuyển đổi số trong giáo dục: Thách thức mới và yêu cầu cấp thiết về kỹ năng số

Trong kỷ nguyên số, công nghệ đã xâm nhập sâu vào mọi lĩnh vực của đời sống, và giáo dục không phải ngoại lệ. Sự bùng nổ của các nền tảng học trực tuyến, trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) và công nghệ thực tế ảo (VR/AR) đang đặt ra yêu cầu cấp bách đối với các cơ sở đào tạo: phải thay đổi phương thức giảng dạy, đánh giá và quản lý. Tuy nhiên, trên thực tế, không phải tất cả các cơ sở giáo dục đều có điều kiện, năng lực hoặc chiến lược phù hợp để khai thác hiệu quả tiềm năng công nghệ số. Khoảng cách số, hạn chế về hạ tầng kỹ thuật, thiếu hụt kỹ năng số ở cả giảng viên và sinh viên là những vấn đề còn hiện hữu.

Chính vì vậy, một số nghiên cứu gần đây đã tập trung phân tích chuyển đổi số trong giáo dục từ cả hai góc độ: yêu cầu mới về kỹ năng số trong thị trường lao động và thực trạng ứng dụng công nghệ số trong môi trường đào tạo, nhằm tìm ra giải pháp cho quá trình đổi mới giáo dục hiện đại.

Tác động của chuyển đổi số tới kỹ năng số và thực tiễn giáo dục

Về yêu cầu kỹ năng số: Người học cần phát triển không chỉ kỹ năng chuyên môn truyền thống mà còn phải thành thạo kỹ năng số như: sử dụng công nghệ, tư duy phản biện, giải quyết vấn đề sáng tạo, làm việc trong môi trường số và học tập suốt đời.

Về phương thức đào tạo: Các mô hình học tập kết hợp (blended learning), học tập qua dự án (project-based learning), học trực tuyến (online learning) và sử dụng nền tảng LMS, MOOC, AI đã và đang được tích cực triển khai nhằm gia tăng hiệu quả dạy và học.

Về thực tiễn áp dụng công nghệ: Qua khảo sát giáo viên và sinh viên, phần lớn đối tượng tham gia cho biết họ sử dụng công nghệ số hàng ngày trong hoạt động dạy và học. Các công cụ phổ biến gồm webinar, lớp học ảo, tài nguyên học tập số, email, nền tảng giao tiếp trực tuyến như Zoom, Microsoft Teams.

Về thách thức: Chuyển đổi số không diễn ra suôn sẻ. Các thách thức chủ yếu bao gồm: hạn chế kỹ năng số của giảng viên, nguy cơ gian lận trong kiểm tra trực tuyến, thiếu cơ sở hạ tầng đồng bộ, và vấn đề an toàn thông tin mạng trong môi trường giáo dục số.

Ý nghĩa và những vấn đề đặt ra cho giáo dục đại học

Chuyển đổi số mở ra nhiều cơ hội cho giáo dục, nhưng đồng thời cũng đòi hỏi những thay đổi căn bản và toàn diện: Thứ nhất, năng lực số đã trở thành yêu cầu cốt lõi, không còn là kỹ năng phụ trợ. Nếu sinh viên thiếu năng lực số, họ sẽ gặp bất lợi lớn trên thị trường lao động toàn cầu vốn biến động nhanh và cạnh tranh khốc liệt. Thứ hai, vai trò của giảng viên trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Không chỉ giảng dạy tri thức, họ còn phải là người dẫn dắt sinh viên khám phá, sáng tạo, học tập chủ động trong môi trường số. Đổi mới phương pháp dạy học và đào tạo lại đội ngũ giảng viên về kỹ năng số là nhiệm vụ cấp bách. Thứ ba, các cơ sở giáo dục cần thay đổi mô hình đào tạo theo hướng cá thể hóa, linh hoạt và lấy người học làm trung tâm, thay vì chỉ chuyển mô hình cũ lên môi trường trực tuyến. Thứ tư, chuyển đổi số đặt ra thách thức về công bằng giáo dục. Nếu không có chính sách hỗ trợ hợp lý, khoảng cách kỹ thuật số có thể làm gia tăng bất bình đẳng trong tiếp cận cơ hội học tập giữa các nhóm sinh viên. Thứ năm, chuyển đổi số trong giáo dục không chỉ là sự thay đổi kỹ thuật hay công cụ, mà còn là sự thay đổi toàn diện về tư duy giáo dục, từ mục tiêu, nội dung, phương pháp đến cách thức quản lý, đánh giá.

Những điểm sáng và thách thức

Các nghiên cứu đã ghi nhận nhiều điểm sáng trong quá trình chuyển đổi số trong giáo dục đại học. Đáng chú ý, khoảng 80% giáo viên và sinh viên được khảo sát cho biết họ sử dụng công nghệ số hằng ngày trong giảng dạy và học tập. Các nền tảng học tập trực tuyến như LMS, webinar và ứng dụng di động hỗ trợ học tập được khai thác rộng rãi, mang lại sự linh hoạt cao, gia tăng động lực học tập cũng như khả năng tiếp cận tri thức mọi lúc, mọi nơi. Việc áp dụng công nghệ số giúp môi trường học tập trở nên cá nhân hóa hơn, đồng thời mở ra cơ hội kết nối quốc tế cho người học.

Tuy nhiên, bên cạnh những tín hiệu tích cực, vẫn tồn tại nhiều thách thức cần được giải quyết. Một tỷ lệ không nhỏ giáo viên, chiếm tới 45%, gặp khó khăn trong việc thiết kế bài giảng số do hạn chế kỹ năng công nghệ. Gian lận trong kiểm tra, thi cử trực tuyến vẫn là bài toán chưa có lời giải tối ưu, ảnh hưởng đến tính trung thực và công bằng trong đánh giá kết quả học tập. Ngoài ra, yêu cầu đảm bảo an toàn thông tin và bảo mật dữ liệu trong môi trường số còn đối mặt với nhiều bất cập, đòi hỏi các cơ sở giáo dục phải đầu tư mạnh mẽ hơn vào hạ tầng và quy trình bảo vệ an ninh mạng.

Chuyển đổi số trong giáo dục không còn là lựa chọn mà đã trở thành một xu thế không thể đảo ngược. Trong bối cảnh đó, các cơ sở giáo dục đại học cần chủ động đổi mới, xây dựng những chiến lược phát triển dài hạn dựa trên nền tảng công nghệ số. Trước hết, việc nâng cao năng lực số cho giảng viên và sinh viên phải được ưu tiên hàng đầu, bởi đây chính là lực lượng nòng cốt quyết định hiệu quả chuyển đổi. Bên cạnh đó, các trường cần mạnh dạn đổi mới chương trình đào tạo, tích hợp nội dung kỹ năng số vào các ngành học, đồng thời phát triển các mô hình học tập linh hoạt, cá nhân hóa. Không kém phần quan trọng là đảm bảo môi trường học tập số an toàn, công bằng, tạo điều kiện cho mọi người học đều có cơ hội tiếp cận công nghệ, không để khoảng cách số làm gia tăng bất bình đẳng.

Bằng cách thích ứng chủ động, đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững, giáo dục đại học mới có thể bắt nhịp với tiến trình chuyển đổi số toàn cầu và góp phần đưa đất nước vững bước trong kỷ nguyên mới.

Huyền Đức

Tài liệu tham khảo

Irkha, A., Hurskaya, V., Hryshchuk, M., Tereshchuk, V., & Chyrva, H. (2024). Digital transformation in education: leveraging Technology for Enhanced Learning Experiences. Futurity Education, 4(3), 4-17.

Rêgo, B. S., Lourenço, D., Moreira, F., & Pereira, C. S. (2024). Digital transformation, skills and education: A systematic literature review. Industry and higher education, 38(4), 336-349.