Giáo dục giá trị văn hóa truyền thống trong trường đại học Việt Nam: Yêu cầu cấp thiết trong thời đại hội nhập

Suốt hơn ba thập kỷ đổi mới, giáo dục Việt Nam đã đạt được những thành tựu to lớn, góp phần đưa đất nước vượt qua đói nghèo, tiến gần hơn tới mục tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Tuy nhiên, đi kèm với sự phát triển mạnh mẽ về kinh tế là những thách thức chưa từng có đối với đời sống văn hóa - xã hội. Sự giao lưu, tiếp biến văn hóa diễn ra với tốc độ chóng mặt, khiến cho ranh giới giữa “hội nhập” và “hòa tan” trở nên mong manh hơn bao giờ hết.

Trong bối cảnh đó, câu hỏi đặt ra là: làm thế nào để thế hệ trẻ Việt Nam có thể vững vàng tiếp nhận tinh hoa nhân loại mà không đánh mất gốc rễ văn hóa dân tộc? Câu trả lời nằm ở việc giáo dục giá trị văn hóa truyền thống một cách bài bản ngay từ trong hệ thống đại học - nơi đào tạo những chủ nhân tương lai của đất nước.

Vai trò thiết yếu của giáo dục văn hóa truyền thống

Giáo dục giá trị văn hóa truyền thống không chỉ đơn thuần là ôn lại lịch sử hay giới thiệu các phong tục, tập quán cổ xưa. Đó là quá trình bồi dưỡng tình yêu quê hương, lòng tự hào dân tộc, hình thành nhân cách sống giàu bản sắc và bền vững trước những biến động xã hội. Kết quả nghiên cứu cho thấy, giáo dục văn hóa truyền thống giúp sinh viên xây dựng đời sống tinh thần phong phú, lành mạnh, làm nền tảng cho sự phát triển toàn diện cả về trí tuệ lẫn đạo đức. Quan trọng hơn, nó tạo nên "bản lĩnh văn hóa" – một yếu tố quyết định để thế hệ trẻ hội nhập toàn cầu mà vẫn giữ được phẩm giá, khí phách dân tộc.

Trong một thế giới mà giá trị vật chất ngày càng lấn át giá trị tinh thần, việc kiên trì giáo dục văn hóa truyền thống còn là cách để chống lại những biểu hiện thực dụng, ích kỷ, và tha hóa trong đời sống xã hội hiện đại.

Thực trạng và những vấn đề đặt ra

Thực tế cho thấy, trong nhiều năm qua, giáo dục đại học Việt Nam đã quá chú trọng vào đào tạo kỹ năng chuyên môn, chạy theo các chuẩn mực quốc tế về kỹ thuật, công nghệ mà buông lơi nhiệm vụ giáo dục văn hóa. Các môn học về văn hóa truyền thống thường bị xem là “thứ yếu”, nếu có cũng chỉ được lồng ghép hình thức, thiếu hấp dẫn và thiếu sự đầu tư thực chất.

Hệ quả là một bộ phận sinh viên ngày nay dễ dàng chao đảo trước những trào lưu văn hóa ngoại lai, sống thực dụng, thiếu gắn kết với cội nguồn văn hóa dân tộc. Nguy cơ đánh mất bản sắc văn hóa không còn là dự báo xa xôi mà đã hiện hữu ngay trong từng hành vi, lối sống, suy nghĩ của giới trẻ. Điều này đặt ra một vấn đề lớn đối với các nhà quản lý giáo dục: nếu không sớm định vị lại vai trò của giáo dục văn hóa truyền thống trong trường đại học, chúng ta sẽ đối mặt với nguy cơ mất đi không chỉ bản sắc dân tộc, mà còn mất đi động lực nội sinh quan trọng cho sự phát triển bền vững đất nước.

Cần một chiến lược giáo dục toàn diện và đồng bộ

Trước thực trạng ấy, nghiên cứu đề xuất những giải pháp mang tính hệ thống và đồng bộ:

Tích hợp giá trị văn hóa truyền thống vào chương trình đào tạo chính khóa, không phải dưới dạng “kiến thức phụ trợ” mà như một phần thiết yếu trong việc hình thành năng lực toàn diện cho sinh viên. Các nội dung cần được thiết kế sinh động, hiện đại, gắn liền với thực tiễn đời sống và khát vọng của giới trẻ hôm nay.

Đẩy mạnh các hoạt động trải nghiệm văn hóa, thông qua các chuyến tham quan di tích lịch sử, các cuộc thi tìm hiểu văn hóa dân gian, các chương trình thực hành di sản. Bởi lẽ, văn hóa không chỉ để học trong sách vở mà cần được "sống cùng" để thấm đẫm vào tâm hồn.

Đào tạo đội ngũ giảng viên không chỉ giỏi về tri thức chuyên môn mà còn có khả năng "truyền lửa" đam mê văn hóa dân tộc cho sinh viên. Phương pháp giảng dạy cần đổi mới, linh hoạt, lấy sinh viên làm trung tâm, kích thích sự sáng tạo và tư duy phản biện.

Xây dựng môi trường học tập đậm đà bản sắc văn hóa, nơi mà sinh viên không chỉ học chữ mà còn học làm người Việt Nam đúng nghĩa: yêu nước, trọng nghĩa, biết tôn vinh cái đẹp và cái thiện.

Giáo dục văn hóa truyền thống cần được xem như một "cốt lõi mềm" trong chiến lược phát triển giáo dục đại học Việt Nam thời kỳ mới.

Lịch sử dân tộc Việt Nam đã chứng minh rằng, chính sức mạnh của các giá trị văn hóa truyền thống đã hun đúc nên ý chí kiên cường, lòng yêu nước sắt son giúp đất nước vượt qua mọi biến thiên thời đại. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế hôm nay, giáo dục lòng yêu nước gắn với giáo dục giá trị văn hóa truyền thống không chỉ là nhiệm vụ, mà còn là chìa khóa để đất nước phát triển bền vững. 

Muốn thế hệ trẻ đủ sức cạnh tranh toàn cầu mà vẫn giữ được tâm hồn Việt Nam, chúng ta cần kiên trì xây dựng một nền giáo dục đại học coi trọng cả tri thức hiện đại lẫn chiều sâu văn hóa truyền thống. Đó không chỉ là một chiến lược giáo dục, mà còn là một chiến lược phát triển đất nước trong thế kỷ XXI.

Huyền Đức lược dịch

Nguồn: Van, V. H. (2022). Education patriotism from education of traditional cultural values. Synesis (ISSN 1984-6754), 14(2), 119-134.