“Tự hình thành bản thân” trong giáo dục đại học: Sứ mệnh kép và tính bền vững xã hội

Trong bài viết được công bố trên British Journal of Educational Studies, Simon Marginson nhấn mạnh rằng giáo dục đại học không chỉ đào tạo những người có năng lực chuyên môn mà còn phải hình thành những cá nhân tự ý thức và sẵn sàng đóng góp vào các mối quan hệ xã hội. Lý tưởng này dựa trên một “bản thân kép mã hóa” (double-coded self), trong đó cá nhân vừa phát triển cái tôi bên trong (nội tâm tự chủ, ý chí học tập) vừa tương tác một cách ý nghĩa với cái tôi xã hội (trách nhiệm cộng đồng, quan hệ xã hội).

Các truyền thống giáo dục khác nhau trên thế giới đã đặt nền móng cho sự tự hình thành bản thân theo những cách đặc thù. Ở khu vực văn minh Trung Hoa, triết lý Khổng Tử nhấn mạnh vai trò của tự rèn luyện bản thân thông qua học tập và trách nhiệm xã hội, nhưng cũng thường xuyên đi kèm áp lực từ các tầng lớp xã hội. Trong khi đó, ở phương Tây, các triết gia như Michel Foucault hay John Dewey lại đề cao sự tự do cá nhân, nhưng sự tự do này đôi khi lại làm lu mờ ý thức về trách nhiệm cộng đồng. Sự khác biệt này tạo ra hai kiểu hình đối lập: ở khu vực Á Đông, sự sáng tạo cá nhân có thể bị giới hạn bởi các yêu cầu xã hội; trong khi ở phương Tây, các cá nhân có thể tự do hơn nhưng thường xa rời những nghĩa vụ xã hội.

Marginson đề xuất một hướng tiếp cận dung hòa, trong đó giáo dục đại học cần đào tạo những cá nhân không bị bó buộc bởi các áp lực xã hội nhưng vẫn hiểu rõ vai trò của mình trong cộng đồng. Ông nhấn mạnh rằng những thách thức toàn cầu như khủng hoảng khí hậu, bất bình đẳng xã hội, và sự bất ổn chính trị đòi hỏi các cá nhân không chỉ có khả năng tự định hướng mà còn cần biết cách hợp tác và gắn bó với cộng đồng.

Nguồn: garneteducation

Đối với Việt Nam, kinh nghiệm rút ra từ nghiên cứu này là vô cùng ý nghĩa. Hệ thống giáo dục đại học Việt Nam, với truyền thống chịu ảnh hưởng từ triết lý Khổng Tử, đã nhấn mạnh rất nhiều đến trách nhiệm xã hội, nhưng vẫn thiếu sự khuyến khích cá nhân tự do sáng tạo. Trong khi đó, các xu hướng hiện đại hóa giáo dục lại có nguy cơ chạy theo các chuẩn mực phương Tây một cách máy móc, vô tình làm mờ đi các giá trị xã hội truyền thống. Để phát triển một cách bền vững, Việt Nam cần xây dựng một hệ thống giáo dục đại học dung hòa giữa hai thái cực. Các chương trình học không chỉ cần đào tạo về kỹ năng và tri thức mà còn phải khuyến khích sinh viên suy nghĩ độc lập, sáng tạo, và phát triển cái tôi bên trong. Đồng thời, các giá trị cộng đồng, trách nhiệm xã hội cũng cần được lồng ghép một cách tinh tế và hiệu quả. Ngoài ra, việc tích hợp các mô hình giáo dục quốc tế nhưng vẫn giữ được bản sắc văn hóa dân tộc là yếu tố then chốt để xây dựng một thế hệ sinh viên vừa mang tầm nhìn toàn cầu vừa gắn bó với cội nguồn.

Nghiên cứu của Marginson đã mở ra một “chân trời mới” về cách giáo dục đại học có thể góp phần hình thành những công dân toàn cầu: vừa độc lập, sáng tạo, vừa đồng cảm và có trách nhiệm với cộng đồng. Với Việt Nam, đây không chỉ là một gợi ý mà là một lời mời gọi hành động. Giáo dục đại học không chỉ là nơi truyền thụ tri thức, mà còn là nơi ươm mầm cho một xã hội bền vững trong tương lai.

Vân An lược dịch

Nguồn:

Marginson, S. (2024). The Double-Coded Self in Higher Education: Student Self-Formation and Social Sustainability. British Journal of Educational Studies, 1–21. https://doi.org/10.1080/00071005.2024.2422444