Thực trạng phát triển giáo dục mầm non: Chưa tương xứng với vị trí, vai trò

“Với tư tưởng phải dành những gì tốt đẹp nhất cho trẻ em - tương lai của đất nước, GDMN cần có được những giải pháp đột phá để thay đổi hiện trạng, cần thay đổi quan điểm đầu tư để có chương trình giáo dục tốt, đảm bảo các điều kiện về đội ngũ GVMN, về cơ sở vật chất, trường lớp để mọi trẻ em mầm non có cơ hội tiếp cận GDMN có chất lượng”, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) nhấn mạnh.

Mầm non là bậc học đầu tiên, có vai tròn nền móng cho sự phát triển của trẻ. Ảnh: PV

Vẫn còn 40,9% trẻ em vùng khó khăn chưa được tiếp cận với GDMN

Theo Bộ GDĐT, trong10 năm qua, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách về phát triển giáo dục và đào tạo, trong đó có GDMN. Theo đó, GDMN từ cấp học còn nhiều khó khăn về cơ sở vật chất, đội ngũ, mạng lưới trường lớp chưa được quan tâm quy hoạch, đến nay đã có bước phát triển khá toàn diện, tạo nền tảng cơ bản để phát triển trong giai đoạn tiếp theo. Chương trình GDMN được điều chỉnh từng bước để phù hợp hơn với thực tiễn. Việc phổ cập GDMN cho trẻ em mẫu giáo 5 tuổi đã tạo cơ chế, động lực thúc đẩy GDMN phát triển, từng bước đáp ứng nhu cầu nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục trẻ, chuẩn bị các điều kiện cho trẻ em sẵn sàng vào lớp một.

Quy hoạch, phát triển mạng lưới trường, lớp được quan tâm thực hiện, góp phần nâng cao tỷ lệ trẻ em đến trường và nâng cao chất lượng chăm sóc, giáo dục trẻ mầm non. Hiện cả nước có gần 15.500 trường mầm non ở các loại hình và gần 16.000 cơ sở độc lập (nhóm trẻ, lớp mẫu giáo, lớp mầm non độc lập). Tỷ lệ trường mầm non ngoài công lập chiếm 21,1%; toàn quốc có 56,9% trường mầm non đạt chuẩn quốc gia. Các điều kiện về đội ngũ, cơ sở vật chất để thực hiện chương trình GDMN được quy chuẩn và quan tâm đầu tư. Tỷ lệ giáo viên mầm non có trình độ đào tạo đạt chuẩn trở lên chiếm 87,3%. Tỷ lệ phòng học kiên cố đạt 83%. Chính phủ ban hành chính sách phát triển GDMN. Các chính sách hỗ trợ tổ chức nấu ăn, hỗ trợ ăn trưa cho trẻ em mẫu giáo vùng khó khăn, hỗ trợ giáo viên dạy lớp ghép và tăng cường tiếng Việt, hỗ trợ con em công nhân... đã góp phần nâng cao chất lượng GDMN.

Tuy đã đạt nhiều thành tựu, GDMN vẫn còn nhiều tồn tại, hạn chế trên nhiều phương diện, từ chương trình, đội ngũ, cơ sở vật chất đến chính sách.

Chương trình GDMN được Ban hành năm 2009 đã bộc lộ những bất cập; chất lượng nuôi dưỡng, chăm sóc và giáo dục trẻ chưa đồng đều, đặc biệt ở đối tượng trẻ em khuyết tật, trẻ em thuộc nhóm có hoàn cảnh đặc biệt và trẻ em sống ở vùng khó khăn, trẻ em người đồng bào dân tộc thiểu số có một số lĩnh vực chỉ số phát triển của trẻ còn khá thấp. Chương trình chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, yêu cầu về chương trình giáo dục mầm non tại Luật Giáo dục, chưa liên thông với Chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Mạng lưới trường, lớp chưa đáp ứng nhu cầu đi học của trẻ. Tỷ lệ huy động trẻ nhà trẻ mới đạt 32,1%; trẻ em mẫu giáo 3-5 tuổi mới đạt 93,1%. Khoảng gần 300.000 trẻ em mẫu giáo 3-4 tuổi vẫn chưa được đến trường. Hệ thống trường mầm non công lập hiện nay chưa đủ điều kiện để nhận thêm trẻ trong khi hệ thống trường ngoài công lập khó phát triển ở nhiều nơi, đặc biệt ở những nơi có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn. Các khu công nghiệp, khu chế xuất, công nhân phải gửi con ở các cơ sở mầm non độc lập với điều kiện chất lượng hạn chế, tiềm ẩn nhiều nguy cơ.

Cơ sở vật chất, thiết bị chưa đáp ứng để thực hiện Chương trình giáo dục mầm non. Tính riêng bậc học mầm non, toàn quốc hiện còn khoảng trên 5.000 phòng học nhờ, học tạm không đảm bảo an toàn; thiết bị dạy học, đồ dùng đồ chơi chưa đáp ứng yêu cầu, đặc biệt là ở những vùng khó khăn, miền núi; thiếu nhà vệ sinh hoặc nhà vệ sinh không đạt chuẩn. Tỷ lệ nhóm/lớp mầm non đáp ứng đủ thiết bị dạy học ở vùng khó khăn chỉ đạt 48%, các hạng mục hỗ trợ như phòng giáo dục thể chất, nghệ thuật, phòng đa chức năng, thư viện nhiều nơi không có.

Tình trạng thiếu giáo viên mầm non kéo dài trong nhiều năm chưa được giải quyết. Hiện toàn quốc còn thiếu khoảng 50.000 giáo viên mầm non trong khi các địa phương vẫn thực hiện tinh giản biên chế viên chức là giáo viên mầm non. Bên cạnh đó là tình trạng giáo viên mầm non bỏ nghề vì công việc nhiều áp lực, thời gian làm việc nhiều, thu nhập thấp.

Cũng theo Bộ GDĐT, mục tiêu “công bằng” trong phát triển GDMN chưa bảo đảm. Khoảng cách trong đảm bảo các điều kiện giáo dục giữa các vùng miền còn khá lớn. Vẫn còn 40,9% trẻ em vùng khó khăn chưa được tiếp cận với GDMN. Chính sách đầu tư của Nhà nước cho GDMN công lập và ngoài công lập vẫn còn có điểm bất bình đẳng. Giáo viên mầm non làm việc trong điều kiện áp lực lớn nhất trong đội ngũ nhà giáo song lại có thu nhập ở mức thấp nhất. Việc đáp ứng nhu cầu và khả năng khác nhau của trẻ em trong GDMN chưa được bảo đảm tại nhiều địa phương theo quy định của Luật Giáo dục và Luật Trẻ em. Mục tiêu giáo dục hoà nhập ở GDMN chưa được hiện thực hoá trong mỗi lớp học, trong các hoạt động nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục trẻ em.

Theo Bộ GDĐT, một trong những nguyên nhân của tình trạng trên do xuất phát điểm của GDMN khá thấp so với các bậc học khác khi trong một thời kỳ dài, đất nước khó khăn về kinh tế, GDMN chưa thuộc đối tượng được ưu tiên, được xem xét đầu tư đúng mức. Hiện nhiều chương trình, đề án về GDMN (Đề án 1677; Đề án 1436) rơi vào tình trạng rất khó khăn, thậm chí không bố trí được kinh phí để triển khai.

Cần đổi mới giáo dục mầm non

Theo Bộ GDĐT, GDMN có vai trò đặc biệt quan trọng trong hệ thống giáo dục quốc dân, trong chiến lược phát triển nguồn nhân lực, phát triển con người Việt Nam. Luật Giáo dục 2019 khẳng định: “GDMN là cấp học đầu tiên trong hệ thống giáo dục quốc dân; GDMN nhằm phát triển toàn diện trẻ em về thể chất, trí tuệ, thẩm mỹ, hình thành những yếu tố đầu tiên của nhân cách, đặt nền móng cho sự phát triển toàn diện con người Việt Nam”.   

GDMN là bậc học dành cho lứa tuổi nhỏ nhất trong tiến trình phát triển của con người. Xây dựng, phát triển con người cần phải được đặt nền móng từ những năm đầu đời khi mà sự phát triển hệ thống não bộ phát triển mạnh nhất trong “1000 ngày đầu đời” ở trẻ em, đây được coi là “giai đoạn vàng” của sự phát triển trong cuộc đời mỗi người. Tính cách, phẩm chất con người cần được đặt cơ sở ban đầu từ những độ tuổi mầm non.

Việt Nam cũng đã cam kết thực hiện Công ước Quyền trẻ em, cam kết thực hiện Các mục tiêu phát triển bền vững đến năm 2030, trong đó có mục tiêu “đến năm 2030, đảm bảo tất cả bé trai và gái được tiếp cận GDMN và giáo dục tiểu học có chất lượng, chuẩn bị sẵn sàng cho các em vào tiểu học”.

Trước thực trạng trên, Bộ GDĐT cho hay, định hướng phát triển GDMN của ngành là tiếp tục thực hiện các mục tiêu của Đảng, Chính phủ, mong đợi của nhân dân về phát triển giáo dục mầm non; khắc phục những hạn chế, khó khăn, từng bước phát triển giáo dục mầm non đáp ứng yêu cầu "chất lượng, công bằng, hòa nhập". Qua đó, đặt nền móng quan trọng trong phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao để thúc đẩy đất nước phát triển bền vững và hội nhập quốc tế sâu rộng.

Theo đó, mục tiêu đến năm 2030 là đổi mới chương trình GDMN theo tiếp cận năng lực, tôn trọng quyền của trẻ em, dựa trên trục tình cảm - xã hội phù hợp với tâm sinh lý độ tuổi và sự phát triển toàn diện của trẻ em về thể chất, trí tuệ, thẩm mỹ, đặt nền móng để hình thành những giá trị cốt lõi của con người Việt Nam; tăng cơ hội tiếp cận GDMN có chất lượng cho trẻ em mầm non thông qua thực hiện phổ cập GDMN cho trẻ em mẫu giáo; nâng cao cơ hội tiếp cận và chất lượng nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục, bảo vệ trẻ em nhà trẻ và nhóm trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt trong các cơ sở GDMN. Ngành cũng ưu tiên đầu tư, hỗ trợ phát triển GDMN vùng khó khăn, khu công nghiệp, khu chế xuất, khu đông dân cư; coi trọng phát triển giáo dục hoà nhập và vấn đề công bằng trong xây dựng, triển  khai các chính sách nhà nước dựa trên quyền và lợi ích tốt nhất của trẻ em.

Trong đó, các nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm là thực hiện Phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ em mẫu giáo; đổi mới Chương trình GDMN; phát triển GDMN vùng khó khăn, khu công nghiệp, khu chế xuất và nơi tập trung đông dân cư; hỗ trợ cơ sở GDMN để giáo dục hòa nhập cho trẻ yếu thế; hoàn thiện hệ thống cơ chế, chính sách phát triển GDMN; đầu tư, bổ sung các điều kiện bảo đảm để thực hiện mục tiêu “chất lượng, công bằng, hòa nhập”; tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền các địa phương; phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng trong việc phát triển GDMN.

Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền nâng cao nhận thức, trách nhiệm cho các cấp, các ngành, gia đình và cộng đồng về chủ trương, mục đích, ý nghĩa của việc phát triển GDMN và tầm quan trọng của nhiệm vụ chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục trẻ em giai đoạn đầu đời, đặc biệt “1000 ngày đầu đời” của trẻ thơ để tạo đồng thuận và nâng cao nhận thức, hiểu biết về GDMN của toàn xã hội, để các bậc cha mẹ chủ động tham gia, phối hợp thực hiện; tăng cường truyền thông về công tác xã hội hoá để huy động nguồn lực đầu tư phù hợp cho phát triển GDMN.

Để thực hiện mục tiêu trên, Bộ GDĐT kiến nghị với Chính phủ trình Quốc hội ban hành Nghị quyết của Quốc hội về phổ cập GDMN cho trẻ em mẫu giáo 3-5 tuổi và Nghị quyết về đổi mới Chương trình GDMN. Bộ cũng kiến nghị Chính phủ chỉ đạo các Bộ, ngành ban hành và thực hiện cơ chế, chính sách nhằm tăng cường điều kiện để đổi mới, nâng cao chất lượng GDMN. Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đề nghị Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức thành viên của Mặt trận Tổ quốc và các cấp ủy đảng địa phương tích cực truyền thông, nâng cao nhận thức cho hội viên, đoàn viên, đảng viên về nhiệm vụ chăm lo, phát triển thế hệ tương lai của đất nước và đồng hành, hỗ trợ, chia sẻ, chung tay xây dựng đội ngũ GVMN, huy động nguồn lực xã hội để đổi mới, phát triển GDMN đáp ứng yêu cầu đặt ra, vì sự phát triển toàn diện trẻ thơ theo luật định.

“Với quan điểm và nhận thức của Đảng, Nhà nước và xã hội về vị trí, vai trò của GDMN, trong giai đoạn phát triển mới của đất nước, cần có sự quan tâm mạnh mẽ hơn nữa và trách nhiệm đầu tư thích đáng của Nhà nước, của xã hội để chăm lo cho bậc học tạo nền tảng cho sự phát triển con người Việt Nam, chăm lo cho hạnh phúc trẻ thơ, tương lai của đất nước”, Bộ GDĐT nhấn mạnh.

Thái Bình

Tài liệu tham khảo:

Báo cáo Đổi mới, phát triển giáo dục mầm nonđến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 của Bộ Giáo dục và Đào tạo