Dạy phát âm tiếng Anh ở Việt Nam: Cần một hướng tiếp cận mới?

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, tiếng Anh đã trở thành ngôn ngữ quan trọng trong nhiều lĩnh vực, bao gồm học thuật và giao tiếp quốc tế. Tại Việt Nam, nhu cầu sử dụng tiếng Anh ngày càng tăng cao, đặc biệt là để giao tiếp với người nước ngoài. Tuy nhiên, việc phát âm tiếng Anh của người học Việt Nam vẫn còn là một thách thức lớn, dù đã có nhiều nỗ lực cải thiện chất lượng giảng dạy. Phương pháp dạy phát âm truyền thống tại Việt Nam thường tập trung vào ngữ pháp, đọc và viết, trong khi kĩ năng nói và phát âm lại ít được chú trọng. Điều này dẫn đến tình trạng nhiều học sinh dù đạt điểm cao trong các kì thi nhưng vẫn gặp khó khăn trong giao tiếp thực tế. Mặc dù gần đây, phát âm đã nhận được nhiều sự quan tâm hơn, người học vẫn gặp khó khăn trong việc phát âm chính xác và hiệu quả tiếng Anh.

Nguồn: Shutterstock

Kết quả nghiên cứu tại một trung tâm ngoại ngữ tư nhân ở Hà Nội cho thấy, trong số 80 người học tham gia khảo sát, có 42 người ưu tiên học phát âm tiếng Anh giọng Anh-Anh. Mặc dù có một số lượng lớn người học chọn các dạng phát âm khác, chỉ một người chọn giọng Anh-Mỹ. Điều này phản ánh xu hướng ưa thích giọng Anh-Anh của người học Việt Nam, dù mục tiêu học phát âm có thể khác nhau. Bên cạnh đó, 6 trong số 9 giáo viên khảo sát cho rằng người học mong muốn đạt được phát âm gần giống người bản ngữ, nhưng họ cũng thừa nhận rằng mục tiêu này có thể không thực tế trong bối cảnh học tiếng Anh như ngôn ngữ nước ngoài.

Về mặt phương pháp giảng dạy, giáo viên thường sử dụng các phương pháp truyền thống như cho học sinh lặp lại theo mẫu hoặc sử dụng kĩ thuật “shadowing” - bắt chước nhân vật trong phim hoặc bản ghi âm. Tuy nhiên, không phải tất cả các phương pháp này đều hiệu quả với mọi học sinh. Một số giáo viên nhận thấy cần có các phương pháp sáng tạo hơn để cải thiện kĩ năng phát âm của người học. Ví dụ, kĩ thuật “shadowing” dù phổ biến nhưng nhiều học sinh không thể theo kịp tốc độ hoặc bắt chước chính xác ngữ điệu của người nói, do đó cần linh hoạt áp dụng các phương pháp phù hợp với từng đối tượng học sinh.

Ngoài ra, một số giáo viên nhận thấy rằng người học gặp khó khăn khi phát âm các âm không tồn tại trong tiếng mẹ đẻ, như các âm xát (fricatives) hoặc tắc xát (affricates) trong tiếng Anh. Ví dụ: các âm xát /ʃ/, /ʒ/ và tắc xát /tʃ/, /dʒ/. Những âm này thường bị thay thế bằng các âm tương tự trong tiếng Việt nhưng không hoàn toàn giống, dẫn đến lỗi phát âm. Điều này đặc biệt rõ ràng khi phát âm các âm cuối hoặc âm bật trong tiếng Anh - những âm không có trong tiếng Việt.

Ngoài các yếu tố kĩ thuật, người học còn đối mặt với vấn đề về nhịp điệu, trọng âm và ngữ điệu - những yếu tố bị ảnh hưởng bởi tiếng mẹ đẻ. Ví dụ, tiếng Việt là ngôn ngữ đơn âm tiết, không có trọng âm rõ rệt, trong khi tiếng Anh yêu cầu nhấn mạnh các âm tiết cụ thể. Điều này làm cho người học Việt Nam gặp khó khăn trong việc đạt được ngữ điệu tự nhiên và có xu hướng phát âm đều tất cả các âm tiết. Khi giao tiếp với người nước ngoài, sự thiếu linh hoạt trong ngữ điệu có thể làm giảm tính rõ ràng và hiệu quả của thông điệp.

Giáo viên cũng nhận định rằng động lực và nhận thức về tầm quan trọng của phát âm là những yếu tố quan trọng nhưng thiếu sót ở người học. Nhiều học sinh không coi trọng phát âm, tập trung vào ngữ pháp và từ vựng để đạt điểm cao trong các kì thi. Điều này dẫn đến việc người học bỏ qua kĩ năng phát âm, dù đây là yếu tố cần thiết để giao tiếp thành công. Môi trường thực hành tiếng Anh cũng không đủ để người học có cơ hội sử dụng những gì đã học, làm hạn chế sự tiến bộ trong phát âm. Ngoài ra, giáo viên còn gặp phải khó khăn trong việc tìm kiếm tài liệu giảng dạy phát âm chất lượng cao và phù hợp với người học.

Thời gian giảng dạy phát âm trong lớp cũng là một trở ngại lớn. Chương trình học tiếng Anh tại các trường học và trung tâm ngoại ngữ chủ yếu tập trung vào ngữ pháp và từ vựng để chuẩn bị cho kì thi, nên rất ít thời gian dành cho việc rèn luyện phát âm. Nhiều học sinh chỉ có cơ hội luyện tập trong những giờ bổ trợ hoặc khi tự học, điều này không đủ để đảm bảo sự tiến bộ nhanh chóng.

Tóm lại, các thách thức về nhận thức, động lực, kĩ thuật phát âm và môi trường thực hành đã gây ra nhiều khó khăn cho cả giáo viên và người học trong việc dạy và học phát âm tiếng Anh. Điều này đòi hỏi sự thay đổi trong phương pháp giảng dạy cũng như tạo ra nhiều cơ hội thực hành hơn cho người học để nâng cao kĩ năng phát âm của họ. Để khắc phục những khó khăn này, cần có sự thay đổi trong cách tiếp cận giảng dạy phát âm, với việc nhấn mạnh vào việc phát âm dễ hiểu và rõ ràng thay vì mục tiêu đạt được phát âm hoàn hảo như người bản ngữ. Đồng thời, các trung tâm ngoại ngữ cũng cần cung cấp thêm tài liệu giảng dạy phát âm phù hợp với người học Việt Nam và tạo điều kiện cho học sinh thực hành nhiều hơn trong môi trường giao tiếp thực tế.

Huyền Đức lược dịch

Nguồn: Vu, H. Y., & Moore, S. (2023). Exploring English pronunciation teaching in Vietnam: Time for a new approach?. English as a Foreign Language International Journal, 27(2), 1-39.