Đánh giá tác động chính sách không thu học phí của sinh viên sư phạm ở Việt Nam hiện nay

Giáo dục Việt Nam đang đứng trước những thách thức về xây dựng nguồn nhân lực, đáp ứng yêu cầu phát triển của cuộc cách mạng 4.0, Đảng và nhà nước ta đã xác định vai trò quan trọng của giáo dục và đào tạo là khâu then chốt, quyết định chất lượng nguồn nhân lực. Chính sách không thu học phí của sinh viên sư phạm (SVSP) đã được quy định tại Điều 89 của Luật Giáo dục 2005. Đến nay, việc thực hiện chính sách đã có nhiều tác động tích cực, thay đổi chất lượng đào tạo SVSP. Tuy nhiên, mỗi chính sách được xây dựng sẽ có mục tiêu riêng và phù hợp với từng giai đoạn phát triển.

Đánh giá tác động của chính sách là quá trình phân tích và đánh giá hiệu quả của chính sách đang áp dụng đối với các đối tượng khác nhau, nhằm lựa chọn giải pháp tối ưu cho triển khai. Quy trình này diễn ra tại giai đoạn 4 trong quá trình phát triển chính sách, trước khi điều chỉnh. Đánh giá tác động này đo lường sự ảnh hưởng của chính sách SVSP không thu học phí theo Luật Giáo dục 2005, nhằm thu hút học sinh giỏi và cung cấp điều kiện học tập thuận lợi. Tuy nhiên, việc đánh giá đã cho thấy chính sách này không còn phù hợp và có tác động không tích cực đối với các đối tượng thụ hưởng, bao gồm cơ quan cấp phát kinh phí, cơ sở giáo dục, học sinh và sinh viên. Việc đánh giá tác động chính sách được thực hiện trên các mặt kinh tế, xã hội, giáo dục, thủ tục hành chính, pháp luật, và tác động về giới. Để thực hiện nghiên cứu, Phạm Thị Thúy Hồng đã khảo sát 42 cán bộ quản lí các cấp, 48 cán bộ quản lí ở trường phổ thông, 140 giảng viên, 24 sinh viên, 80 học sinh phổ thông, 80 phụ huynh, và 180 sinh viên đã tốt nghiệp tại các trường đại học, cao đẳng sư phạm ở TP. Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng và Thái Nguyên từ tháng 4 đến tháng 10/2019 bằng phiếu khảo sát, tọa đàm khoa học và phỏng vấn trực tiếp.

Nguồn: Sưu tầm

Kết quả nghiên cứu cho thấy chính sách không thu học phí của SVSP ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước. Dù Bộ GD-ĐT đã giảm chỉ tiêu đào tạo SVSP do tình trạng dư thừa giáo viên, kinh phí cấp bù học phí vẫn tăng hằng năm. Từ năm 2011 đến 2014, kinh phí này tăng từ 250 tỉ lên hơn 484 tỉ đồng. Nhiều SVSP ra trường không theo nghề sư phạm, khiến đầu tư không đạt hiệu quả. Khảo sát cho thấy chỉ dưới 50% SVSP ra trường theo nghề. Điều này cho thấy cần có sự điều chỉnh để đảm bảo sự cân bằng và hiệu quả.

Việc miễn giảm học phí thu hút SV chọn ngành sư phạm, nhưng gần đây không còn phù hợp và không hiệu quả trong việc thu hút học sinh giỏi. Khảo sát cho thấy nhiều SV chọn ngành chỉ vì miễn học phí, ảnh hưởng không tốt đến hướng nghiệp. 17,8% SV có gia đình đủ khả năng đóng học phí, 24,6% SV tự đóng học phí và 22,1% SV vẫn học ngành sư phạm dù không miễn học phí. Nhiều phụ huynh (32,8%) cũng có thể trang trải học phí. Khó xin việc và lương thấp khiến ngành sư phạm ít hấp dẫn, học sinh giỏi chọn ngành khác, ngành sư phạm thành lựa chọn của học sinh có học lực trung bình hoặc nguyện vọng 2. Nhiều SVSP tốt nghiệp chuyển sang ngành khác, gây lãng phí ngân sách và mất cân bằng.

Khi được khảo sát, 72,3% CBQL ở các trường sư phạm cho rằng họ bị động trong việc tự chủ tài chính do phụ thuộc vào ngân sách cấp bù. Do chính sách miễn học phí cho SVSP, các trường sư phạm gặp khó khăn trong đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị dạy học hiện đại. Trong xu thế hội nhập, các vấn đề nảy sinh ở các trường sư phạm gồm: - Tự chủ tài chính ảnh hưởng đến quyền tự chủ của trường; - Đầu tư phát triển và duy trì thương hiệu gặp khó khăn do không có động lực cạnh tranh về tuyển sinh; - Cạnh tranh về mức học phí và chất lượng đào tạo bị ảnh hưởng; - Nhiều trường mong muốn tuyển nhiều SV vì tài chính từ Bộ GD-ĐT, dẫn đến tuyển sinh ồ ạt nhưng chất lượng không cao; - Ngân sách chi thường xuyên hạn chế đầu tư vào hoạt động mũi nhọn như nghiên cứu khoa học; - Chính sách miễn học phí ảnh hưởng đến hiệu quả giữa đầu vào và đầu ra (tìm việc, mức lương cao,...). Chính sách này thu hút học sinh chọn ngành sư phạm nhưng chưa hẳn đã thúc đẩy tích cực và bền vững.

Từ kết quả khảo sát cho thấy trong bối cảnh nền kinh tế phát triển, sự hấp dẫn của ngành sư phạm đã thay đổi cách sinh viên đánh giá giá trị nghề nghiệp. Do đó, bài viết đề xuất cần thiết lập các chính sách mới hỗ trợ ngành sư phạm và chính sách phân bổ việc làm sau khi sinh viên ra trường, bao gồm các mức hỗ trợ học phí khác nhau dựa trên cam kết của sinh viên và các biện pháp kiểm soát chi ngân sách hiệu quả.

Có thể thấy, trong quá trình phát triển chính sách, việc đánh giá tác động sau khi chính sách đã thực hiện là cần thiết để điều chỉnh và bắt đầu một quy trình mới. Đánh giá tác động chính sách nhằm phân tích các ảnh hưởng tích cực và tiêu cực đối với từng nhóm đối tượng, nhằm điều chỉnh phù hợp với mục tiêu ban đầu của chính sách. Đánh giá này bao gồm các mặt kinh tế, chính trị, văn hóa, thủ tục hành chính, pháp luật và tác động về giới, mỗi chính sách và nhóm đối tượng sẽ phải đối mặt với các mức độ ảnh hưởng khác nhau. Do đó, cần xem xét và xây dựng chính sách mới cho SVSP để tối ưu hóa nguồn ngân sách đầu tư trong Giáo dục, vẫn đảm bảo mục tiêu ban đầu và học hỏi từ các chính sách hỗ trợ SVSP của các quốc gia khác để áp dụng linh hoạt tại Việt Nam.

Huyền Đức

Nguồn:

Phạm Thị Thúy Hồng (2020). Đánh giá tác động chính sách không thu học phí của sinh viên sư phạm ở Việt Nam hiện nay. Tạp chí Giáo dục, số đặc biệt kì II tháng 5, 231-235.

Quốc hội (2005). Luật giáo dục năm 2005. NXB Chính trị Quốc gia - Sự thật.