Cơ sở khoa học đánh giá chính sách quốc gia trong lĩnh vực Giáo dục và Đào tạo

Theo Trần Khánh Đức, các nghiên cứu phân tích, đánh giá chính sách phát triển giáo dục và đào tạo cần được dựa trên các cơ sở: - Cơ sở xã hội học; - Cơ sở giáo dục học; - Cơ sở tâm lý học giáo dục; - Cơ sở sinh học và sinh lý học; - Các cơ sở khoa học pháp lý; - Các cơ sở triết lý; - So sánh đối chiếu kinh nghiệm quốc tế. Tác giả đề cập và giải thích như sau:

- Cơ sở xã hội học: Các chính sách về giáo dục và đào tạo đang tồn tại trong xã hội tương tác với nhiều khía cạnh khác nhau, có ảnh hưởng sâu rộng từ cơ sở kinh tế đến đặc trưng xã hội và thậm chí là đến kiến trúc thượng tầng, bao gồm ý thức xã hội, quan niệm xã hội, và nhiều khía cạnh khác. Do đó, các nghiên cứu phân tích và đánh giá về chính sách phát triển giáo dục và đào tạo cần phải dựa trên các lý thuyết và phương pháp của xã hội học. Để có cái nhìn toàn diện, quá trình nghiên cứu cần phải bao gồm việc tiến hành các hoạt động thăm dò dư luận và phỏng vấn, đồng thời tiến hành các điều tra khảo sát thực tế đối với các tổ chức và đối tượng xã hội được tác động bởi chính sách. Điều này giúp xác định các yếu tố ảnh hưởng và đánh giá hiệu quả của chính sách từ nhiều góc độ khác nhau. Các khu vực không gian cần được chọn một cách cân nhắc để đảm bảo tính đại diện, bao gồm các vùng, miền, và địa phương có tính chất đặc biệt, từ đó cung cấp cái nhìn đa chiều và phản ánh chính xác phạm vi không gian tác động của chính sách.

- Cơ sở giáo dục học: Phát triển chính sách giáo dục liên quan trực tiếp đến quản lý, giảng dạy, học tập và kiểm tra đánh giá tại các cơ sở giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân. Vì vậy, quá trình đánh giá và phân tích chính sách giáo dục cần dựa trên các cơ sở khoa học của giáo dục, bao gồm các đặc trưng, nguyên tắc, và các quy luật ảnh hưởng đến các hoạt động giáo dục như giảng dạy và học tập. Các đánh giá và phân tích này nên chủ trương từ những cơ sở khoa học về giáo dục, bao gồm các nguyên tắc và quy luật điều chỉnh hoạt động giáo dục. Điều này bao gồm các khía cạnh của quá trình giáo dục, từ việc quản lý cấp cao đến công tác giảng dạy của giáo viên và quá trình học tập của học sinh. Việc áp dụng cơ sở khoa học giáo dục này là quan trọng để xây dựng đánh giá chính xác và phân tích sâu sắc về hiệu quả của chính sách giáo dục. Thông qua việc tận dụng các đặc trưng, nguyên tắc và quy luật trong hoạt động giáo dục, đánh giá chính sách giáo dục có thể cung cấp cái nhìn toàn diện về những ảnh hưởng và thách thức, từ đó hỗ trợ quá trình phát triển và cải thiện hệ thống giáo dục quốc dân.

- Cơ sở tâm lý học giáo dục: Quá trình hình thành và phát triển nhân cách của học sinh, cùng với chất lượng và hiệu quả của các hoạt động giáo dục, chịu ảnh hưởng trực tiếp từ nhiều khía cạnh của tâm lý học nói chung và tâm lý học giáo dục nói riêng. Đây bao gồm tâm lý học lứa tuổi, tâm lý học nhân cách, và tâm lý học dạy học, tập trung vào phát triển nhân cách, năng lực nhận thức, và phát triển trí tuệ. Các yếu tố như nhân cách cá nhân, chỉ số thông minh IQ, và các quy luật tâm lý trong hoạt động giảng dạy đều đóng vai trò quan trọng. Do đó, việc phân tích và đánh giá chủ trương và chính sách phát triển giáo dục cần dựa trên cơ sở của những tiến bộ khoa học trong lĩnh vực tâm lý học nói chung và tâm lý học giáo dục riêng. Điều này giúp xây dựng các chính sách giáo dục có cơ sở khoa học và linh hoạt, tối ưu hóa quá trình học tập và phát triển nhân cách của học sinh.

- Cơ sở sinh học và sinh lý học: Đối tượng của giáo dục bao gồm học sinh, sinh viên, và học viên thuộc nhiều lứa tuổi và giới tính khác nhau. Các phẩm chất nhân cách và đặc trưng về năng khiếu, tài năng của con người được chi phối bởi nhiều yếu tố, trong đó có các yếu tố di truyền, đặc trưng sinh học và sinh lý học ứng với từng độ tuổi và giới tính cụ thể. Những yếu tố này có ảnh hưởng lớn đến quá trình hình thành và phát triển các chính sách giáo dục, đặc biệt là trong lĩnh vực tuyển chọn và bồi dưỡng năng khiếu, tài năng ở các cấp và bậc học. Các quy định về lao động của giáo viên cũng phải xem xét và điều chỉnh để đáp ứng đa dạng của đối tượng học viên.

- Các cơ sở khoa học pháp lý: Các chính sách phát triển giáo dục là biểu hiện cụ thể của chủ trương và đường lối của Đảng và Nhà nước Việt Nam trong mỗi giai đoạn phát triển của đất nước. Quá trình thể chế hóa những chủ trương và đường lối này được thực hiện thông qua việc ban hành các văn bản pháp quy tại mọi cấp có thẩm quyền trong lĩnh vực giáo dục. Từ các quan điểm lý luận và tư duy lập pháp đến các văn bản Hiến pháp, Luật và các văn bản pháp quy dưới sự điều chỉnh của Luật, tất cả đều đóng góp vào việc hình thành và phát triển hệ thống giáo dục. Do đó, quá trình phân tích và đánh giá các cơ sở khoa học pháp lý của các chính sách giáo dục không chỉ giúp hoàn thiện chính sách mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sự hoàn thiện của hệ thống thể chế và pháp luật Nhà nước, đặc biệt là trong lĩnh vực giáo dục. Điều này có tác động lớn đến quá trình quản lý giáo dục của Nhà nước, đồng thời nâng cao hiệu suất và hiệu quả của các hoạt động giáo dục và đào tạo nói chung.

- Các cơ sở triết lý: Hoạt động giáo dục - đào tạo tác động trực tiếp đến con người trong một bối cảnh kinh tế - xã hội và hệ thống chính trị cụ thể. Do đó, việc phân tích và đánh giá chính sách trong lĩnh vực này cần dựa trên những tư tưởng, quan niệm, và triết lý tiến bộ, kết hợp cả truyền thống và hiện đại, của nhân loại và của nước ta trong quá trình phát triển lịch sử. Chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, cùng với những triết lý xã hội - nhân văn sâu sắc và tiến bộ của nhân loại, đóng vai trò quan trọng như là cơ sở để đánh giá và nhận định về các chính sách phát triển và đổi mới trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo ở nước ta qua các giai đoạn phát triển của lịch sử. Sự kết hợp giữa truyền thống văn hóa và giáo dục hiện đại giúp hình thành các chính sách linh hoạt và phản ánh đúng bối cảnh đặc biệt của đất nước.

- So sánh đối chiếu kinh nghiệm quốc tế: Hoạt động giáo dục, đào tạo có tính phổ quát trên toàn thế giới, nhưng độ đa dạng ở mỗi quốc gia. Nghiên cứu so sánh chính sách giáo dục của các quốc gia mang lại kinh nghiệm quý báu cho việc điều chỉnh chính sách phát triển giáo dục ở nước ta, đồng thời thúc đẩy quá trình hội nhập với xu thế phát triển chung. Giáo dục ảnh hưởng đến nhiều mặt của đời sống xã hội, và việc phân tích chính sách giáo dục trên cơ sở khoa học là quan trọng để tối ưu hóa tác động của giáo dục đối với phát triển kinh tế - xã hội.

Bạn đọc muốn tìm hiểu sâu sắc hơn có thể tìm đọc tài liệu tham khảo dưới đây.

Huyền Đức

Tài liệu tham khảo

Trần Khánh Đức (2019). Cơ sở khoa học đánh giá chính sách và vai trò xã hội của chính sách quốc gia trong lĩnh vực Giáo dục và Đào tạo. Kỷ yếu hội thảo giáo dục Việt Nam 2019: Phát triển giáo dục nghề nghiệp trong bối cảnh chuyển đổi mô hình tăng trưởng và hội nhập quốc tế. NXB Lao động - Xã hội, tr 102-109.